Η Αμερικανική Ένωση Ψυχολόγων (American Psychological Association) αναγνωρίζει ένα μοντέρνο τύπο «κοινωνικού» άγχους που έχει την ονομασία FOMO [1]. Το FOMO είναι μια μορφή σύγχρονου στρες, μια νέα φοβία που χαρακτηρίζει πολλούς από τους χρήστες του internet και των ψηφιακών κοινωνικών δικτύων (social media).
Έρευνες δείχνουν ότι από FOMO μάλλον πάσχουν οι περισσότεροι από τους χρήστες των social media. Για παράδειγμα, το 56% των Αμερικανών χρηστών των διάφορων κοινωνικών δικτύων βρέθηκε να εμφανίζει συμπεριφορές και συμπτώματα άγχους που συνδέονται με FOMO [2].
Ο όρος προκύπτει από τα αρχικά των λέξεων “Fear Of Missing Out” και στα ελληνικά μπορεί να αποδοθεί ως “ο φόβος για να μη χάσεις το ό,τι συμβαίνει” [3].
Το FOMO σχετίζεται με τον εθισμό στα social media και στο διαδίκτυο. Χαρακτηρίζεται από την ανησυχία που νιώθουμε όταν δεν είμαστε για ώρα “συνδεδεμένοι” με άλλους ανθρώπους, όταν αισθανόμαστε απομονωμένοι και αποξενωμένοι από το τι κάνουν οι άλλοι γύρω μας. Επίσης, το FΟMO συνδέεται με την ανησυχία που έχουμε μήπως στερηθούμε ευκαιρίες για κοινωνικές συναναστροφές, να μην γνωρίσουμε και εμείς τις εμπειρίες που βιώνουν οι φίλοι μας, να μη μάθουμε μια ενδιαφέρουσα πληροφορία που γνωρίζουν αυτοί ή, ακόμη, να μη συμμετέχουμε σε μια κοινωνική εκδήλωση που θα πάνε οι φίλοι μας. Το FOMO σχετίζεται με το δισταγμό μας για το πώς και πού θα περάσουμε καλύτερα το χρόνο μας, και, γενικότερα, με την ανασφάλεια, που μπορεί να έχουμε για το εάν κάνουμε, κάθε φορά, τη λάθος (ή τη σωστή) επιλογή, την αβεβαιότητά μας για το εάν λαμβάνουμε τις σωστές ή τις λανθασμένες αποφάσεις [4].
Μάλλον βέβαια είναι αναμενόμενο, λόγω της ανθρώπινης φύσης μας, να μην μπορούμε να είμαστε πάντοτε απόλυτα εγκρατείς με τα social media και με τις απίστευτες δυνατότητες κοινωνικής δικτύωσης που μας παρέχουν οι σύγχρονες τεχνολογίες.
Ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης περιέγραφαν την “ακρασία” (την έλλειψη ελέγχου) ως την αντίθετη έννοια από την “εγκράτεια” (της ύπαρξης ελέγχου) [5]. Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, 2500 περίπου χρόνια πριν από την εποχή μας, θεωρούσαν ότι ο άνθρωπος, ενώ γνωρίζει τι είναι το ορθό, αδυνατεί να το πράξει και πράττει συνήθως αυτό που είναι λάθος. Ως ακρατείς άνθρωποι, πολλές φορές, είμαστε ανίκανοι να πράξουμε, όπως γνωρίζουμε ότι θα έπρεπε.
Εξαιτίας της ανθρώπινης ακρασίας λοιπόν, ίσως να περνάμε ένα μεγάλο τμήμα του χρόνου μας στα κοινωνικά δίκτυα, αποσπώντας την προσοχή μας από την εργασία μας ή μη απολαμβάνοντας μια κοινωνική εκδήλωση. Λόγω της ακρασίας ίσως να οφείλεται το FOMO στρες και, γενικότερα, ο εθισμός των χρηστών στα social media και στο διαδίκτυο [6].
Ποιες είναι άραγε οι συμπεριφορές και ποια είναι τα συμπτώματα που υποδηλώνουν ότι είναι πιθανό να πάσχουμε από FOMO [7];
Πρόκειται για το στρες που μπορεί να νιώθουν όσοι συνδέονται συνεχώς και επαναλαμβανόμενα, πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ημέρας, με το λογαριασμό τους σε ένα κοινωνικό δίκτυο (π.χ. στο facebook, στο instagram ή στο twitter).
FOMO χαρακτηρίζεται η ανησυχία που μπορεί να αισθάνονται όσοι έχουν τη συνήθεια να συνδέονται διαρκώς και επανειλημμένα με τα κοινωνικά δίκτυα, με τον υπολογιστή ή με το κινητό τους τηλέφωνο, έχοντας άγχος να μη χάσουν κάτι “σημαντικό”, να μη μάθουν για κάτι που συμβαίνει στον κοινωνικό τους περίγυρο.
Στο FOMO δύναται να οφείλεται η τάση που έχουν όσοι διακόπτουν κάθε λίγο και λιγάκι την εργασία τους (π.χ. διακόπτουν συνεχώς κάτι που γράφουν ή κάτι που διαβάζουν στον υπολογιστή) για να συνδεθούν, ξανά και ξανά, με το λογαριασμό τους στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, ενώ πριν από λίγο έχουν ήδη ελέγξει εάν έλαβαν νέα emails.
Σε FOMO μπορεί να οδηγεί η αδιάκοπη περιέργεια που έχει κάποιος να πληροφορηθεί όλα όσα συμβαίνουν στη ζωή των διαδικτυακών του φίλων. Την τάση αυτή μπορεί ενδόμυχα να τη νιώθουμε όταν “ανεβοκατεβαίνουμε”, άσκοπα για πολλή ώρα, και κατ’ επανάληψη, στις δημοσιεύσεις (posts) των διαδικτυακών μας φίλων που μας εμφανίζονται στο facebook. Και αυτό μπορεί να το κάνουμε ακόμη και όταν είμαστε σε μια κοινωνική εκδήλωση, όταν βρισκόμαστε έξω με φίλους (αντί να συζητάμε μαζί τους και να απολαμβάνουμε την παρέα τους), όταν πρωί-πρωί ξυπνάμε και τα πρώτα δύο πράγματα που κάνουμε είναι να συνδεόμαστε με το facebook και να ελέγχουμε τα email μας ή, επίσης, όταν αυτά τα δύο είναι τα τελευταία πράγματα που κάνουμε κάθε βράδυ, λίγο πριν κοιμηθούμε.
Το FOMO συνδέεται επίσης με την εμμονή που χαρακτηρίζει όσους ελέγχουν συνεχώς τη σελίδα τους στο facebook ή στο Instagram, για να δούνε πόσα like και πόσα/ποια σχόλια λάβανε για μια φωτογραφία ή για ένα post που δημοσιεύσανε.
FOMO μπορεί να έχουν όσοι, ενώ οδηγούν, με την πρώτη ευκαιρία, συνδέονται με το facebook ή ελέγχουν και απαντάνε στα μηνύματα που λαμβάνουν στο email ή στο messenger.
FOMO μπορεί να νιώθουν όσοι είναι για αρκετή ώρα μη “συνδεδεμένοι” στο διαδίκτυο. Το άγχος του FOMO μπορεί να αισθάνονται όσοι, για κάποιο λόγο, δεν έχουν μαζί τους, για πολύ ώρα, το κινητό τους ή το laptop τους.
Δεν μπορώ να ξέρω πόσοι από εσάς (όσοι τουλάχιστον συνεχίζετε, χωρίς διακοπή, να είστε αναγνώστες του παρόντος άρθρου!) συμμερίζεστε τους παραπάνω προβληματισμούς.
Πολλοί ίσως θα σκεφτείτε – μάλλον δικαιολογημένα – ότι άλλες είναι οι σημαντικές αιτίες στην καθημερινή ζωή που μας δημιουργούν άγχος.
Όμως εκτός από την πιθανότητα να μας δημιουργούν στρες συμπεριφορές σαν τις παραπάνω, αυτό που έχει με βεβαιότητα αποδειχτεί από την επιστημονική έρευνα είναι ότι η παραγωγικότητα και η αποδοτικότητα της εργασίας μας μειώνεται δραματικά από όλες αυτές τις επανειλημμένες διακοπές και τις συνεχείς αποσπάσεις προσοχής στο internet και στο κινητό.
Έρευνες δείχνουν ότι:
– Η προσοχή ενός σύγχρονου ανθρώπου αποσπάται κατά 50% περίπου της ημέρας, από την εργασία ή άλλες δραστηριότητές του, με το να ελέγχει συνεχώς και επαναλαμβανόμενα το κινητό του [8].
– Ελέγχουμε το κινητό μας 150 φορές την ημέρα, σχεδόν κάθε 6 και 7 λεπτά [9] και καταναλώνουμε περίπου 2 ½ ώρες την ημέρα στο κινητό μας τηλέφωνο [10].
– Για κάθε απόσπαση της προσοχής μας από μια εργασία (π.χ. από το διάβασμα ή από το γράψιμο ενός κειμένου) απαιτούνται, κατά μέσο όρο, 23 λεπτά και 15 δευτερόλεπτα για να συγκεντρωθούμε ξανά στη εργασία που κάναμε [11].
– Κάθε φορά που διακόπτουμε μια εργασία που κάνουμε για να απαντήσουμε σε ένα email που λάβαμε, θα μας πάρει περίπου μισή ώρα για να επιστρέψουμε και να συγκεντρωθούμε ξανά στην εργασία που σταματήσαμε [12].
Σύμφωνα με τους επιστήμονες η σύγχρονη τεχνολογία δεν είναι η βασική αιτία που μας οδηγεί σε συνεχείς διασπάσεις προσοχής. Η βασική αιτία είναι το ίδιο το ανθρώπινο μυαλό που είναι έτσι σχεδιασμένο ώστε να αναζητά διαρκώς νέες πληροφορίες.
Οι ερευνητές A. Gazzaley (Καθηγητής στο University of California του San Francisco) και L. Rosen (Καθηγητής στο California State University) στο βιβλίο τους “The Distracted Mind: ancient brains in a high-tech world” [13] μελετούν τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Οι ερευνητές επεξεργάζονται μαγνητικές τομογραφίες εγκεφάλου, σε πραγματικό χρόνο, παρατηρούν τις διαδικασίες του ανθρώπινου μυαλού και εντοπίζουν τα τμήματα (τους νευρώνες) του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνα για τη συγκέντρωση αλλά και τη διάσπαση της προσοχής. Ενώ λοιπόν το ανθρώπινο μυαλό έχει την τάση να αναζητά διαρκώς νέες πληροφορίες, φαίνεται ότι δεν είναι κατασκευασμένο στο να κάνει καλά multitasking, δηλαδή ταυτόχρονη επεξεργασία πληροφοριών, κάτι που κάνουν καλά μόνο οι υπολογιστές. Κάθε εναλλαγή θέματος, όταν συμβεί μια απόσπαση προσοχής, κοστίζει. Κάθε απόσπαση προσοχής κουράζει τον ανθρώπινο εγκέφαλο, απαιτεί χρόνο, οδηγεί σε λάθη, καθυστερεί την εργασία που διακόψαμε και μειώνει την παραγωγικότητά μας.
Ο Mozart, μια από τις μεγαλύτερες διάνοιες όλων των εποχών στη μουσική, φημίζονταν ότι είχε την ικανότητα να εργάζεται ταυτόχρονα σε πολλές από τις αριστουργηματικές του συμφωνίες [14]. Ωστόσο ο Mozart ήταν μια διάνοια και σίγουρα μια εξαίρεση. Οι περισσότεροι από εσάς δεν έχουν ικανότητες παράλληλης εκτέλεσης διανοητικών ενεργειών, αναπτυγμένες τουλάχιστο σε τέτοιο βαθμό.
Μάλλον εσείς δεν είστε σαν τον Mozart.
Ίσως να αισθάνεστε ανήσυχοι και στρεσαρισμένοι, λόγω του πολύ χρόνου που σπαταλάτε στο διαδίκτυο.
Ίσως να μην είστε τόσο παραγωγικοί, όσο θα μπορούσατε, γιατί διακόπτετε συχνά τις εργασίες σας για να ελέγξετε το κινητό σας.
Ίσως να μην απολαμβάνετε, όσο θα θέλατε, μια ευχάριστη παρέα ή μια ευχάριστη ενασχόληση, γιατί συνδέεστε συνεχώς με το λογαριασμό σας στα social media.
Να ορισμένες πρακτικές συμβουλές για όλους εσάς [15]:
– Κλείστε ή απομακρύνετε το κινητό όταν έχετε μια δημιουργική ή μια σημαντική απασχόληση.
– Διώξτε περιττά χαρτιά και έγγραφα από το γραφείο σας.
– Έχετε, κάθε φορά, μόνο ένα πρόγραμμα-παράθυρο ανοικτό στον υπολογιστή σας, αυτό στο οποίο δουλεύετε, χωρίς να έχετε ανοικτά άλλα, μη αναγκαία προγράμματα.
– Στο internet, κάθε φορά, ανοίξτε μόνο έναν παράθυρο, μόνο μια καρτέλα.
– Μην ανοίγετε το email σας όταν κάνετε μια σημαντική εργασία. Συνδεθείτε με το λογαριασμό σας στο email μόνο συγκεκριμένες στιγμές της ημέρας.
– Δαπανείστε με μέτρο το χρόνο σας στο facebook και στο instagram. Υιοθετήστε ένα πρόγραμμα για το πότε θα συνδέεστε καθημερινά και για πόσο χρόνο.
Αναφορές
[1] “Do you fear missing out?”. American Psychological Association, https://www.apa.org/gradpsych/2016/01/missing-out
[2] “Percentage of U.S. Social Networkers who are Afraid of Missing out on News on Social Networks as of June 2013”. Statista, https://www.statista.com/statistics/262138/percentage-of-us-social-networks-who-suffer-from-fomo/
[3] “Fear of Missing out”. Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Fear_of_missing_out
[4] Dossey, L. (2014). “FOMO, Digital Dementia, and our Dangerous Experiment”. Explore, Vol. 10, Issue 2, 69-73 (https://doi.org/10.1016/j.explore.2013.12.008).
[5] “Akrasia”, https://en.wikipedia.org/wiki/Akrasia
[6] Eyal, N. (2014). “Hooked: How to Build Habit-Forming Products”. Penguin, New York.
[7] “6 Signs You are Suffering From FOMO (Fear Of Missing Out)”. https://www.get.com/blog/6-signs-youre-suffering-fomo-fear-missing-out/
[8] “Wandering Mind not a Happy Mind”. https://news.harvard.edu/gazette/story/2010/11/wandering-mind-not-a-happy-mind/
[9] “Mobile Users Reach to Phone – KPCB Internet Trends 2013”. https://www.slideshare.net/kleinerperkins/kpcb-internet-trends-2013/52-Mobile_Users_Reach_to_Phone
[10] “Putting a Finger on our Phone Obsession – Mobile Touches: a Study on how Humans Use Technology”. https://blog.dscout.com/mobile-touches
[11] Mark, G., Gudith, D., and Klocke, U. (2008). “The Cost of Interrupted Work: More Speed and Stress”. In Proceedings of the SIGCHI Conference on Human Factors in Computing Systems, Florence, Italy, April 5 -10, 2008, 107–110 (https://doi.org/10.1145/1357054.1357072).
[12] Iqbal, S. T., and Horvitz, E. (2007). “Disruption and Recovery of Computing Tasks: Field Study, Analysis, and Directions”. In Proceedings of the CHI 2007 Conference on Human Factors in Computing Systems, San Jose, California, USA, April 28 – May 3, 2007 (https://dl.acm.org/citation.cfm?doid=1240624.1240730)
[13] Gazzaley, A., & Rosen, L. D. (2016). The Distracted Mind: Ancient Brains in a High-tech World. London: MIT Press.
[14] “Wolfgang Amadeus Mozart”. https://en.wikipedia.org/wiki/Wolfgang_Amadeus_Mozart
[15] “Don’t Look Now! How Your Devices Hurt Your Productivity”, https://www.npr.org/sections/health-shots/2016/10/19/498450445/dont-look-now-how-your-devices-hurt-your-productivity?
