Γράφει ο Θωμάς Κυριάκος
Ένας από τους μεγαλύτερους και κεντρικότατους δρόμους της Λάρισας είναι η οδός Βενιζέλου. Αποτελεί πύλη εισόδου στην πόλη από το βορρά. Ένας δρόμος πολύβουος, που παρουσίαζε έντονη δραστηριότητα για αρκετές δεκαετίες, ακόμη κι από την εποχή που απελευθερώθηκε η πόλης μας από τους Οθωμανούς.
Βενιζέλου, 1ης Μεραρχίας, Μακεδονίας ήταν οι ονομασίες που είχε κατά καιρούς ο δρόμος. Η τελευταία φορά που άλλαξε το όνομα της, από Μακεδονίας, έγινε για να τιμηθεί η προσφορά του Ελευθέριου Βενιζέλου στην πόλη μας. Τα αποκαλυπτήρια τιμητικής πλάκας έγιναν στα τέλη Φεβρουαρίου 1952, συγχρόνως με τα εγκαίνια της νέας τσιμεντένιας γέφυρας του Πηνειού.
Πέρασε διάφορα στάδια ακμής και παρακμής, ανάλογα με την πορεία της οικονομικής ανάπτυξης και επέκτασης του εμπορίου σε άλλους πιο κεντρικούς δρόμους της πόλης. Όσο πιο κοντά στην Κεντρική πλατεία και στην πλατεία Ταχυδρομείου μεταφερόταν το επίκεντρο της εμπορικής κίνησης τόσο έφθινε η κίνηση στην οδό Βενιζέλου.
Τα τελευταία χρόνια η κατάσταση έχει αλλάξει σημαντικά. Σ΄αυτό συνετέλεσε η αποκάλυψη του Αρχαίου Θεάτρου και των προσπαθειών για την ανάδειξη του. Έχει πεζοδρομηθεί όλη η διαδρομή, από την πλατεία Λαού μέχρι και τη γέφυρα του Πηνειού, ενώ ένα μικρό τμήμα του δρόμου παραμένει σε χρήση λεωφορείων, ΤΑΞΙ και οχημάτων ανεφοδιασμού. Η προσπάθεια για την ενοποίηση, ως πολιτιστικής διαδρομής, από το πάρκο ΑΛΚΑΖΑΡ και τον Πηνειό, στο Αρχαίο Θέατρο, το Οθωμανικό Χαμάμ, μέχρι το Ωδείο και το Γενί Τζαμί ασφαλώς και θα δώσει άλλη αίγλη στην περιοχή.
Θα πρέπει όμως, κατά την ταπεινή μου γνώμη, να συνδυαστεί και με την ανάδειξη όλων των παλιών καταστημάτων που έχουν διασωθεί από τα δεινά που υπέστη η Λάρισα. Όπως τον καταστροφικό σεισμό της 1ης Μαρτίου του ’41, τους αλλεπάλληλους βομβαρδισμούς που ακολούθησαν μέχρι την κατάληψη της από τους Γερμανούς, την αντιπαροχή που ακολούθησε μεταπολεμικά και κορυφώθηκε μετά το ΄70, σαρώνοντας οτιδήποτε παλαιό κτίσμα υπήρχε στην πόλη. Τα περισσότερα ισόγεια καταστήματα της Βενιζέλου, από τη Σκυλοσόφου έως και την Ολύμπου μετρούν πάνω από 100 χρόνια ζωής. Τα έχετε ανακαλύψει;
Σήμερα, σχεδόν καθημερινά, πάρα πολλοί Λαρισαίοι περιδιαβαίνουν τον φιλόξενο πεζόδρομο της Βενιζέλου, για να κατευθυνθούν προς τον Πηνειό και το πάρκο Αλκαζάρ. Σας προσκαλώ σε έναν περίπατο στην οδό Βενιζέλου ξεκινώντας από την παραποτάμια περιοχή της Βενιζέλου.
Η περιοχή του Τσούγκαρι μπροστά από την είσοδο της γέφυρας του Πηνειού.
Φωτογραφία του Στεφ. Στουρνάρα, του 1910.
Μία απ’ τις παλιότερες εμπορικές συνοικίες της Λάρισας ήταν μέχρι και πριν λίγες δεκαετίες το «Τσούγκαρι». Η περιοχή του ορίζεται από τους δρόμους Ηφαίστου, Μανωλάκη, δυτικά το ποτάμι και την είσοδο προς τη γέφυρα και βόρεια μέχρι την αρχή του λόφου Ακροπόλεως. Μια ονομασία η οποία εξακολουθούν να την χρησιμοποιούν οι παλαιότεροι Λαρισαίοι.
Η προέλευση της ονομασίας Τσούγκαρι δεν είναι ιστορικώς εξακριβωμένη. Σύμφωνα με τους παλιούς χρονικογράφους των Λαρισινών εφημερίδων αναφέρεται ότι από την εποχή της τουρκοκρατίας ακόμα υπήρχε στην περιοχή αυτή ένα φημισμένο χάνι του οποίου ο ιδιοκτήτης ονομαζόταν Τσούγκαρης. Τα χάνια ήταν χώροι προσωρινής διαμονής ταξιδιωτών που διακινούνταν με άμαξες από διάφορες περιοχές της χώρας. Επίσης φιλοξενούσαν και τους αμαξάδες, καθώς και τους αγωγιάτες και τους χωρικούς που κατέφθαναν στην πόλη για να πουλήσουν τα προϊόντα τους και να αγοράσουν διάφορα αναγκαία αντικείμενα. Ήταν αρκετά πιο οικονομικά, σε σχέση με τα πολυτελή ξενοδοχεία της κεντρικής πλατείας της Λάρισας όπως το «Στέμμα», το «Παλλάδιον» ή το « Πανελλήνιον».
Το πανδοχείο πρόσφερε το πρωί στους επισκέπτες του και στους εργαζόμενους της περιοχής πατσά, ο οποίος ήταν τόσο νόστιμος, ώστε η φήμη του είχε διαχυθεί όχι μόνον στην πόλη, αλλά και στους διερχόμενους. Έτσι το «πάμε στον Τσούγκαρη για πατσά» έγινε εύκολα «πάμε στο Τσούγκαρι για πατσά» και η παρουσία του έγινε αφορμή να πάρει ολόκληρη η περιοχή όπου βρισκόταν το πατσατζίδικο το όνομά του. Η συνοικία αυτή παλιά είχε πολλά πατσατζίδικα, τα οποία διατηρήθηκαν και κατά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, αλλά σταδιακά ο αριθμός τους μειώθηκε και σήμερα δεν έχει μείνει κανένα στην περιοχή.
Kεντρικός δρόμος στη Λάρισα. Πρόκειται για την Οδό Βενιζέλου, στην είσοδο της πόλης από τη γέφυρα του Πηνειού, στο Τσούγκαρι. Χρονολογία: αρχές του 1900.
Στην οδό Μακεδονίας, η οποία διέσχιζε το Τσούγκαρι, υπήρχαν διάφορα καταστήματα με αποικιακά είδη, υφάσματα, ρούχα, γαλατάδικα, ψιλικατζίδικα, καφενεία, ταβέρνες και κάθε είδους επιχειρηματίες. Εδώ αναζητούσαν πελατεία και οι επαγγελματίες του ποδαριού, όπως κουλουράδες, καστανάδες, σαλεπιτζήδες και διάφοροι επιτήδειοι.
Γενικά το Τσούγκαρι ήταν από τις πλέον πολυσύχναστες και θορυβώδεις περιοχές της πόλης, και στους δρόμους της κυκλοφορούσαν ετερόκλητα πλήθη ανθρώπων. Λειτουργούσε ακόμη και ένα ιδιότυπο «παζάρι» εργασίας. Γύρω στις αρχές Ιουνίου, όταν επρόκειτο να αρχίσει ο θερισμός, κατέβαιναν κατά ομάδες καραβάνια θεριστών από την Δυτική Μακεδονία και την Αλβανία. Ο θεσσαλικός κάμπος είχε ανάγκη από πολλά εργατικά χέρια για να θερίσουν τα σπαρτά. Όλοι αυτοί κατέκλυζαν τα πεζοδρόμια της οδού Μακεδονίας με το δρεπάνι στο χέρι, περιμένοντας τους κτηματίες για να συζητήσουν τους όρους εργασίας στα χωράφια τους. Αυτά τα εργατικά «παζάρια» στο Τσούγκαρι κράτησαν μέχρι τις παραμονές του πολέμου του 1940. Μεταπολεμικά όλα άλλαξαν, καθώς οι θεριζοαλωνιστικές μηχανές εξαφάνισαν τους θεριστάδες. [1]
Το κτίριο των αδελφών Σαχίνη όταν στέγαζε τις φυλακές της Λάρισας. Συλλογή Βύρωνα Μήτου. Χρονολογία Μάιος 1941. Από το λεύκωμα «Η ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗ ΛΑΡΙΣΑ. Κατοχή – Απελευθέρωση 1941-1944» του Δήμου Λαρισαίων.
Στην είσοδο της πόλης, στο Τσούγκαρι για αρκετά χρόνια στεγάστηκαν και οι φυλακές της Λάρισας. Το κατεστραμμένο, από τους βομβαρδισμούς και το σεισμό, κτίριο που παρατηρούν οι Γερμανοί στρατιώτες ήταν το παλιό χάνι του Σαχίνη. Χτισμένο στις παρυφές του λόφου Ακροπόλεως, μετά την απελευθέρωση της πόλης από του Οθωμανούς, από τα αδέρφια Ξενοφών και Δημήτριο Σαχίνη από τη Σιάτιστα. Στο ισόγειο σταβλίζονταν τα ζώα που εκτελούσαν τις μεταφορές, ενώ στον επάνω όροφο υπήρχαν μεγάλα δωμάτια όπου διανυκτέρευαν οι ταξιδιώτες, συνήθως χωρίς ιδιαίτερες ανέσεις. Το χάνι Σαχίνη εξυπηρετούσε κυρίως τους ταξιδιώτες που έκαναν τη διαδρομή από την Ήπειρο προς τη Μακεδονία και αντιθέτως, γι’ αυτό και χαρακτηριζόταν σαν «Χάνι των Ηπειρομακεδόνων».
Τον Ιανουάριο του 1905 μεγάλη πυρκαγιά αποτέφρωσε το Δικαστικό Μέγαρο της Λάρισας, το οποίο βρισκόταν στη νοτιοδυτική γωνία της σημερινής Κεντρικής Πλατείας, απέναντι από την ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ. Η πυρκαγιά αυτή είχε σαν αποτέλεσμα να επέλθει μια αλλαγή στη ρυμοτομία της περιοχής. Τα κτίσματα των φυλακών κατεδαφίσθηκαν και ο ιδιοκτήτης τους έκτισε ένα λαμπρό νεοκλασικό κτίριο, στον όροφο του οποίου λειτούργησε η περίφημη για την πρωτοπορία της Λέσχη Ασλάνη, ενώ συγχρόνως διευρύνθηκε η οδός Φιλελλήνων.
Όπως αναφέρει ο κ. Νικ. Παπαθεοδώρου: «Μετά την απομάκρυνση των φυλακών από το κέντρο της πόλης, η πολιτεία για να στεγάσει τους φυλακισμένους επέλεξε το χάνι των αδελφών Σαχίνη. Ήταν μεγάλο και ισχυρό κτίριο και με ορισμένες βελτιώσεις και προσθήκες έγινε και ασφαλές. Ο κάτω όροφος ήταν υγρός και σκοτεινός και σ’ αυτόν εγκλείσθηκαν οι βαρυποινίτες, ενώ στον επάνω όροφο διέμεναν στριμωγμένοι οι υπόλοιποι φυλακισμένοι. Στη βορεινή πλευρά του κτιρίου υπήρχε μια μικρή αυλή, στην οποία συνωστίζονταν όλοι οι κρατούμενοι για τον καθημερινό τους περίπατο έξω από τα κελιά τους.»
Όμως η ύπαρξη των φυλακών στην είσοδο της πόλης είχε πολλές και δυσμενείς επιπτώσεις στη ζωή των πολιτών. Οι κρατούμενοι γαντζώνονταν από τα παράθυρα και ενοχλούσαν με βωμολοχίες τους περαστικούς, ιδίως τις γυναίκες. Οι φασαρίες, οι φωνές και οι καυγάδες που επικρατούσαν στους χώρους του κτιρίου ενοχλούσαν τους περίοικους και προκαλούσαν την αγανάκτηση όλης της πόλης, η οποία αξίωνε την απομάκρυνσή τους. Παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου μεταστεγάσθηκε στο κτίριο της παλιάς Πυριτιδαποθήκης, στην οδό Ιουστινιανού. [2]
Λάρισα οδός Βενιζέλου το Ξενοδοχείο ΑΚΡΟΠΟΛ και δίπλα του το Ζυθεστιατόριον “Ελλασών”. Από το βιβλίο Λάρισα των Βουτσιλά-Αβραμόπουλου. Χρονολογία: αρχές της δεκαετίας του 1960.
Ανηφορίζοντας την οδό Βενιζέλου, στην αριστερή πλευρά του δρόμου, ξεχωρίζει το ξενοδοχείο «Ακροπόλ». Η αρχική του ονομασία ήταν «Η Θράκη», όπως αναφέρει ο Γεώργιος Ζιαζιάς και ήταν από τα οικονομικά ξενοδοχεία της πόλης. Ήταν ένα διώροφο νεοκλασικό με μικρό μπαλκόνι και δώμα στον τρίτο όροφο, όπως έχουμε δει σε κατοχικές φωτογραφίες. Το κτίριο υπέστη ανεπανόρθωτες ζημιές , από τον σεισμό της 1ης Μαρτίου του 1941 και τους βομβαρδισμούς, όπως και τα περισσότερα κτίσματα της περιοχής και κρίθηκε μη κατοικήσιμο. Στη θέση του χτίστηκε, τη δεκαετία του ’50, το εικονιζόμενο διώροφο κτίριο, το νέο ξενοδοχείο «ΑΚΡΟΠΟΛ». Τα επόμενα χρόνια, το κτίριο ανακαινίσθηκε, προστέθηκαν κτίριο δυο ακόμη όροφοι αυξάνοντας τη δυνατότητα φιλοξενίας επισκεπτών της πόλης.
Λάρισα – Γενική άποψη. Καρτ ποστάλ εκδόσεων Γ. Δημητρακόπουλου.
Χρονολογία: δεκαετία 1930.
Η λήψη της φωτογραφίας είναι από τον Λόφο του Φρουρίου, κάτω από το παλιό ρολόι της πόλης. Μπροστά μας είναι η Βενιζέλου, από τη Σκυλοσόφου μέχρι την οδό Ηφαίστου.
Αποτελεί επανέκδοση παλαιότερης καρτ ποστάλ, συνηθισμένη τακτική εκείνης της εποχής, των εκδόσεων Α. Παναγιωτακοπούλου & Σια.
Όπως αναφέρει ο Γεώργιος Ζιαζιάς, «τα περισσότερα τότε εμπορικά καταστήματα της αγοράς, αυτά που ασχολούνταν με το υφασματεμπόριο και γενικότερα του εμπορείου ανδρικών και γυναικείων ειδών, στο πρώτο ήμισυ του αιώνα μας, βρισκόταν στην οδό Μακεδονίας, (κατόπιν 1ης Μεραρχίας, τη σημερινή Βενιζέλου), που είχε μεγάλα και πλούσια καταστήματα με βιτρίνες που συναγωνίζονταν σε πολυτέλεια και χλιδή ακόμα και την οδό Ερμού και στο κομμάτι που έπιανε από το τέλος της περιοχής Τσούγκαρι, δηλαδή από την αρχή περίπου της Ηφαίστου, μέχρι και την πλατεία τότε «Σιάουλο» (σημερινή πλατεία Λαού) και στους κάθετους προς την οδό Μακεδονίας δρόμους, ως και στην οδό τότε Αλεξάνδρας…» [3]
Εκτός από εμπορικά καταστήματα, στη Βενιζέλου, βρήκαν χώρο να αναπτυχθούν καταστήματα ειδών υπόδησης, ψιλικών, αποθήκες γενικού εμπορίου, υαλοπωλεία, καφενεία, σιδηρουργεία, παντοπωλεία κ.α. προσφέροντας τη δυνατότητα στους Λαρισαίους, αλλά και στους επισκέπτες της πόλης από τα χωριά και την ευρύτερη περιοχή, να κάνουν τα ψώνια τους.
Οδός Βενιζέλου & Ηφαίστου, το ξενοδοχείο «ΛΙΝΤΟ». Χρονολογία: περίπου 1960. Από το βιβλίο Λάρισα των Βουτσιλά-Αβραμόπουλου. Χρονολογία: αρχές της δεκαετίας του 1960.
Το ξενοδοχείο «ΛΙΝΤΟ» ξεκίνησε τη λειτουργία του τον Σεπτέμβριο του 1959. Αποτελούσε ένα από τα αρκετά νεόδμητα ξενοδοχεία της Λάρισας εκείνη την μεταπολεμική περίοδο, ακολουθώντας την γενική οικοδομική ανάπτυξη της πόλης.
Όπως αναφέρει ο δημοσιογράφος Βάσως Καλογιάννης σε ρεπορτάζ του στην «ΕΛΕΥΘΕΡΊΑ» στις 6 Σεπτεμβρίου 1959: “Ακριβώς στη γωνία των οδών Ελευθερίου Βενιζέλου και Ηφαίστου το «Λίντο» κερδίζει με την εμφάνισίν του τον τουρίστα που όταν μπη στο εσωτερικό του, νοιώθει εμέσως να εκμηδενίζονται συγκριτικά οι εντυπώσεις από τις προοδευμένες πατρίδες του και αναγνωρίζη χωρίς ιδιαίτερες συστάσεις ότι η Ελλάδα, έχει πλέον ευθυγραμμιστεί και δεν έχει να ζηλέψη τίποτα σχεδόν από τα ευρωπαϊκά παρεμφερή καταστήματα. Και το «Λίντο» με την αρχιτεκτονική του, την εσωτερική υπερπολυτελή διάρθρωσίν του, τα κομφόρ, την κεντρικήν θέση του, που παρέχει όλες τις ανέσεις και μια μοναδική θέα ολόκληρης της Λαρίσης από το υπέροχο ρετιρέ του συνιστά την Λάρισα… Εντός του μηνός μάλιστα ετοιμάζονται και θα τελεστούν τα εγκαίνια του «Λίντο» και τότε θα δοθεί η ευκαιρία εις όλους να θαυμάσουν το επίτευγμα που λέγεται ήδη «Λίντο»”.
Από τη δεκαετία του ΄90 το ξενοδοχείο είχε μια φθίνουσα πορεία, όπως και αρκετά ξενοδοχεία της Λάρισας. Τα τελευταία χρόνια, μετά τις εργασίες ανάδειξης του Α΄ Αρχαίου Θεάτρου, άλλαξε χρήση, απέκτησε άλλη αισθητική από τους νέους του ενοικιαστές και αποτελεί, μαζί με τα παρακείμενα φαγάδικα και μπαρ, πόλο έλξης πολλών Λαρισαίων, σ΄ αυτή τη γωνιά της Βενιζέλου.
Λάρισα, οδός Μακεδονίας 110. Κατάστημα αποικιακών «Κυριάκου Ι. Κυριάκου» ιδιοκτησίας Κ. Κυριάκου – Αθ. Κυλικά. Χρονολογία: αρχές της δεκαετίας του 1930.
Απέναντι από την οδό Απόλλωνος, περίπου, υπήρχε προπολεμικά το κατάστημα αποικιακών του Κων. Ι. Κυριάκου. Η συγκεκριμένη φωτογραφία ανήκει στο αρχείο της οικογένειας Αναστ. Μάρκου και άγνωστο πως, βρέθηκε στη συλλογή του αείμνηστου Αντώνη Γαλερίδη, πολ. μηχανικού και συλλέκτη. Συμπεριελήφθη στις φωτογραφίες της έκθεσης «Αντώνης Γαλερίδης- Δώρημα καρδιάς» που εγκαινιάστηκε τον Φεβρουάριο του 2019 στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας.
Μέχρι την έκδοση του λευκώματος «Αντώνης Γαλερίδης- Δώρημα καρδιάς» δεν είχαμε πληροφορίες για την συγκεκριμένη φωτογραφία, εκτός από τη λεζάντα της. Πριν έναν χρόνο περίπου, τον Μάιο του 2019, η κα Σύρμου κόρη του κ. Κυριάκου Κυριάκου, η οποία κατοικεί μόνιμα στην Αθήνα από τη δεκαετία του ’50, αναζητώντας κάποιο μέλος της Φωτοθήκης επικοινώνησε μαζί μου. Έμαθε για τη φωτογραφία, από φιλικό της πρόσωπο, και μου ζήτησε να της στείλω αντίγραφο της φωτογραφίας, γιατί ένας από τους εικονιζόμενους είναι ο πατέρας της, για τον οποίο έχει ακούσει μόνο περιγραφές και δεν έχει καμία φωτογραφία του, γιατί πέθανε όταν ήταν 2~3 ετών. Όπως με ενημέρωσε το κατάστημα βρισκόταν στην οδό Μακεδονίας 110, ανάμεσα από την Ηφαίστου & την Παπαναστασίου, στο αριστερό μας χέρι και ο χώρος του παντοπωλείου εκτεινόταν έως τους πρόποδες του λόφου, κάτω από το παλιό ρολόι.
Τελικά οι παλιές φωτογραφίες, όταν δημοσιεύονται και γίνονται ευρέως γνωστές, μπορούν να δώσουν τη χαρά και τη δυνατότητα σε αρκετούς ανθρώπους, εκτός από τις αναμνήσεις παλιών περιοχών ή γεγονότων, να αναγνωρίσουν δικούς τους ανθρώπους που έχουν φύγει από τη ζωή…
H συμβολή των οδών Ακροπόλεως (Παπαναστασίου) με Μακεδονίας (Βενιζέλου) στη Λάρισα. Η λήψη της φωτογραφίας είναι από το προπολεμικό ρολόι της πόλης. Χρονολογία: αρχές της δεκαετίας του 1930. Φωτογράφος: Ιωάννης Κουμουνδούρος. Αρχείο Αντώνη Γαλερίδη.
Πεζοί και ποδηλάτες έχουν σταθεί στη γωνία των οδών Βενιζέλου και Παπαναστασίου και κατά κάποιον τρόπο ποζάρουν στον φωτογράφο, έξω από το γωνιακό κτίριο (το κτίριο όπου στεγαζόταν το κατάστημα ΜΟΝΑCO) της ΤΡΑΠΕΖΑ ΛΑΡΙΣΗΣ. Όπως αναφέρει ο Γεώργιος Ζιαζιάς η ΤΡΑΠΕΖΑ ΛΑΡΙΣΗΣ ιδρύθηκε το 1925 ως Α.Ε. και λειτούργησε σε ιδιόκτητο χώρο, τα εγκαίνια της έγιναν στις 31/8/1926, με εταιρικό κεφάλαιο 9.500.000 δραχμές.
Το αμέσως επόμενο κτίριο, που διασώζεται έως και σήμερα παρά την αλλαγή ιδιοκτήτη, είναι ένα κτίσμα του 1930. Η γενιά μου, την περίοδο 1970-80, το γνώρισε ως κατάστημα παιχνιδιών του Αλεξάνδρου. Ξεκίνησε τη λειτουργία του στις αρχές της δεκαετίας του ’30 ως υαλοπωλείο από τον Ιωάννη Αλεξάνδρου, πατέρα του κ. Δημ. Αλεξάνδρου. Ποιος δεν θυμάται τον κ. Δημητράκη άοκνο να εξυπηρετεί , πάντα χαμογελαστός και με την ευγένεια που τον διέκρινε τους μικρούς του πελάτες. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής το κτίριο επιτάχθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως Διοικητήριο των Γερμανικών στρατευμάτων με γκαράζ στο ισόγειο. Επίσης, χρησιμοποιήθηκε ως ξενοδοχείο και ως κλινική.
Η διασταύρωση των οδών Βενιζέλου με Παπαναστασίου πριν την έναρξη των εργασιών για την αποκάλυψη του Αρχαίου Θεάτρου της πόλης. Χρονολογία: αρχές της δεκαετίας του 1980. Από την ιστοσελίδα larissa-theatre.com.
Η διασταύρωση των οδών Βενιζέλου και Παπαναστασίου σε μια πανοραμική λήψη από το δώμα του ξενοδοχείου «DIVANI». Η λήψη της φωτογραφίας είναι πριν την έναρξη των εργασιών για την ανάδειξη του Αρχαίου Θεάτρου της πόλης μας. Εκεί στεγαζόταν για χρόνια το ζαχαροπλαστείο «Εξάρχου», πιο κάτω το παντοπωλείο των «Μιλτ. & Αλεξ. Αγραφιώτη», το υαλοπωλείο «Άστρον» ιδιοκτησίας Δούρου κ.α.
Το ιστορικό της αποκάλυψης του Θεάτρου αναφέρθηκε στο προηγούμενο σημείωμα. [4]
Μνήμες πολέμου. Οδός Μακεδονίας. Χρονολογία: 17/4/1941. Φωτογράφος: T. EDWARDS. Από το αρχείο του AUSTRALIAN WAR MEMORIAL.
Η λήψη της φωτογραφίας είναι, περίπου, μπροστά από το μέγαρο Αλεξάνδρου. Ο Αυστραλός στρατιώτης στάθηκε με κατεύθυνση προς το Γενί τζαμί κι αποθανάτισε μια θλιβερή εικόνα της οδού Μακεδονίας. Ερείπια αριστερά και δεξιά του δρόμου, από το σεισμό που είχε προηγηθεί, μια εικόνα ερήμωσης της Λάρισας δύο ημέρες πριν την είσοδο στην πόλη των Γερμανών κατακτητών. Δεξιά μας το Οθωμανικό λουτρό και τα καταστήματα που βρίσκονται μπροστά από το χώρο του.
Σχετικά με το Μεγάλο Οθωμανικό Λουτρό (Buyuk Hamam) ο Θεόδωρος Παλιούγκας, αναφέρει ότι: «πρόκειται για ένα επίμηκες κτίσμα με δύο τρούλους, το οποίο ακολουθεί τη βασική μορφή της κάτοψης του μνημειώδους τύπου των δημόσιων οθωμανικών λουτρών, με χώρους που διατάσσονται γραμμικά κατά μήκος του άξονα ανατολής- δύσης. πρόκειται για ένα μεγάλο τετράγωνο χώρο, ο οποίος καλύπτεται με ημισφαιρικό τρούλο, που με τις διαστάσεις του (διάμετρος 13μ.) υπερέχει στην κλίμακα του όλου συγκροτήματος, αντανακλώντας τον ιδιαίτερα σημαντικό κοινωνικό ρόλο του χώρου αυτού. Ο ιδρυτής του μας είναι ακόμη άγνωστος, ενώ από αρχειακές πηγές του τέλους του 19ου αι. γνωρίζουμε ότι το λουτρό ανήκε στο βακούφι του τεκέ του Σεϊντ Γιαχγιά Χαμεβή Καντρή (γύρω στον 17ος αι.). Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς έπαψε να λειτουργεί, μετά την απελευθέρωση της Λάρισας από τους Οθωμανούς, το εσωτερικό του ήταν ήδη κατατμημένο και διαμορφωμένο σε μικρά μαγαζιά και εργαστήρια. Με την αλλαγή της χρήσης, άρχισε για το μνημείο μια περίοδος απαξίωσης, αφού για την εξυπηρέτηση των νέων αναγκών, δέχτηκε πολλές αδέξιες μετασκευές και προσθήκες. Σήμερα όλο το συγκρότημα του λουτρού έχει ενσωματωθεί στα νεότερα εμπορικά καταστήματα. Την αίθουσα αποδυτηρίων του λουτρού μοιράζονται σήμερα τα καταστήματα στους αρ. 81 έως 85 της οδού Ελ. Βενιζέλου.» [5]
Το Οθωμανικό χαμάμ της οδού Βενιζέλου. Χρονολογία: 1972. Από το αρχείο του Netherlands Institute in Turkey (NIT).
Τον Νοέμβριο του 2018, σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο χώρο του χαμάμ από το Περιβαλλοντικό Σωματείο «ΔΡΥΑΣ», με χαρά ακούσαμε από την κα Σδρόλια, προϊσταμένη αρχαιολόγο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας, να λέει ότι: «για πρώτη φορά στην ιστορία του Οθωμανικού λουτρού, μπαίνουν οι βάσεις της αποκάλυψης του, με κινητήρια δύναμη αυτής της πορείας την έγκριση του Υπουργείου Πολιτισμού για απαλλοτρίωση των καταστημάτων, τα οποία λειτουργούν μέσα στην έκτασή του από το 1881 μέχρι σήμερα… Το ιστορικό μνημείο προβλέπεται να αποτελέσει σταθμό μιας ιστορικής διαδρομής που θα διασχίζει τα 14 πιο σημαντικά μνημεία της Λάρισας, με κορυφαίο το Α΄Αρχαίο Θέατρο.»
Μια σημαντική εξέλιξη για την ανάδειξη του μνημείου και της ιστορίας της περιοχής και κατ΄ επέκταση της πόλης.
Οδός Μακεδονίας τότε, σήμερα Βενιζέλου, μετά την διασταύρωση με Φιλελλήνων, στο ύψος του Χαμάμ. Χρονολογία: 1957. Φωτογράφος: Oorthuys Cas. Από τα Ολλανδικά Φωτογραφικά Αρχεία.
Η λήψη της φωτογραφίας είναι από τη γωνία της οδού Φιλελλήνων με την οδό Βενιζέλου. Έχει αποτυπωθεί από το φωτογράφο η βορεινή πλευρά του δρόμου έως την οδό Παπαναστασίου, ενώ στο βάθος βλέπουμε το επάνω τμήμα του παλιού ρολογιού.
Είναι άξιο αναφοράς το γεγονός ότι, αν σταθεί κανείς σήμερα στο ίδιο ακριβώς σημείο, έχοντας τη φωτογραφία ως οδηγό, θα παρατηρήσει ότι σχεδόν όλα τα κτίρια διατηρούνται έως και σήμερα, με μεταβολές μόνο στις προσόψεις τους. Μακάρι οι ιδιοκτήτες να είχαν σεβαστεί και να είχαν αναδείξει τα κτίσματα όπου στεγάζονται με γνώμονα την παλαιότητα τους και την αρχιτεκτονική της εκείνης της περιόδου. Θα είχαμε μια εντελώς διαφορετική εικόνα της οδού Βενιζέλου.
Το Μπαϊρακλί τζαμί στη συμβολή των οδών Παπαφλέσσα & Όσσας. Από το αρχείο του Netherlands Institute in Turkey (NIT).
Το 1993 μια πυρκαγιά που εκδηλώθηκε στους χώρους του Ζαχαροπλαστείου Δημ. Μέγα, στη συμβολή των οδών Παπαφλέσσα & Όσσας κατέστρεψαν ολοσχερώς το κτίριο. Μετά από λίγους μήνες (Φεβρουάριος 1994) όταν άρχισε ο καθαρισμός των χώρν από τα αποκαΐδια και τα συντρίμμια – προς μεγάλη έκπληξη όλων – ξεπρόβαλαν στο βάθος τα άγνωστα έως τότε υπολείμματα του τζαμιού Bayrakli, ο ανατολικός και ο βόρειος τοίχος, όπως αναφέρει ο Θεοδ. Παλιούγκας.
Το τζαμί Μπαϊρακλί ονομαζόταν έτσι, όπως μας αναφέρει ο Evliya Celebi, επειδή ο μουεζίνης του παρακολουθούσε συνέχεια την ώρα και, όταν έπρεπε να προσκαλέσει (ezan) τους πιστούς στην ομαδική προσευχή, ύψωνε με σχοινί μια σημαία (bayrak) στην κορυφή του μιναρέ, επάνω σε ιστό από ξύλο πεύκου. Μόλις έβλεπαν τη σημαία οι μουεζίνηδες των άλλων τζαμιών, προσκαλούσαν κι αυτοί αντίστοιχα τους πιστούς σε προσευχή. [6] Σήμερα, έχει συντηρηθεί και διασώζεται μόνο ο ανατολικός τοίχος.
Οδός Μακεδονίας ανάμεσα από Ολύμπου και Ερμού. Χρονολογία: 1957. Φωτογράφος Τάκης Τλούπας. Αναρτήθηκε στη σελίδα Tloupas Photography and Decoration στο Facebook.
Σημαιοστολισμένα καταστήματα κατά μήκος του δρόμου. Μάλλον πρόκειται για πομπή κατά τη διάρκεια της λιτανείας της εικόνας του πολιούχου της πόλης μας Αγίου Αχιλλίου. Η Φιλαρμονική σε πρώτο πλάνο. Η λήψη της φωτογραφίας από το ύψος της Λαπηθών. Αριστερά στη γωνία της Λαπήθων με Βενιζέλου, όπου σήμερα το κατάστημα ΔΙΑΦΑΝΟ και παλιότερα το ΣΙΛΕΚΤ, βρισκόταν το βενζινάδικο του Χριστοδουλόπουλου, ενώ ακριβώς απέναντι του,στη γωνία της Βενιζέλου υπήρχε αρχικά ο Τσούτρας με τα σιδερικά και μετά τον διαδέχτηκε ο Χατζηκαμαγιάννης, με το ίδιο αντικείμενο.
Αμέσως μετά τη γωνία της βορειοανατολικής γωνίας της Βενιζέλου στον αρ. 2 της Λαπηθών υπήρχε για αρκετά χρόνια το καφενείο «Παπαβέργου».
Οδός Λαπηθών 2 & Βενιζέλου. Καφενείο Παπαβέργου με τον μικρό Στέλιο Γιαννούλα να κρατά τον δίσκο. Χρονολογία: 1962. Αρχείο Φωτοθήκης.
Στο εν λόγω καφενείο δούλευε σερβιτόρος, από μικρό παιδί, ο κ. Στέλιος Γιαννούλας. Όπως εξιστόρησε ο ίδιος, στον αγαπητό φίλο και μέλος της Φωτοθήκης Λάρισας, Βαγγέλη Ρηγόπουλο: «Επί της οδού Λαπήθων στάθμευαν οι καροτσέρηδες με τα κάρα με τις τέσσερις ρόδες, όλοι πελάτες του καφενείου. Η σειρά έφτανε μέχρι πίσω στην οδό Βύρωνος και ήταν περίπου 25 κάρα. Δίπλα από το σημερινό κατάστημα ΔΙΑΦΑΝΟ, επί της Βενιζέλου, μέσα σε μικρή στοά, βρισκόταν το σωματείο φορτοεκφορτωτών. Εκπροσωπούσε 150 φορτοεκφορτωτές (βαστάζους) και έβγαζε καθημερινά τις υπηρεσίες των εργαζομένων, οι οποίοι καθ΄ ομάδες στέλνονταν σε εργασίες φορτοεκφόρτωσης (τσουβάλια, δέματα κλπ) σε σταθμό ΣΕΚ, εργοστάσιο χαλβά ΟΛΥΜΠΟΣ, πρακτορεία κλπ. Η πληρωμή τους γινόταν κάθε Παρασκευή και γέμιζε ο Παπαβέργος με τους βαστάζους, οι οποίοι το ‘ριχναν στα τσίπουρα μέχρι το απόγευμα.
Η εμβέλεια του καφενείου ήταν από την οδό Ολύμπου μέχρι και τα Καζαντζίδικα στην Ανδρούτσου και προς το Φρούριο στο ζαχαροπλαστείο Μέγα στην οδό Παπαφλέσσα. Επίσης, τις Τετάρτες έρχονταν και οι λαχαναγορίτες της εβδομαδιαίας αγοράς (Τετάρτης) για τσίπουρα. Στην Ανδρούτσου βρισκόταν το κατάστημα του Βλάση, ο οποίος πουλούσε τα περίφημα εργατικά παντελόνια τις «ρετσίνες». Ήταν πολύ σκληρά και ανθεκτικά και είχαν μόνιμη τσάκιση. Έρχονταν από όλα τα χωριά, ειδικά τις Τετάρτες, για να αγοράσουν, επειδή ο Βλάσης πουλούσε με πίστωση. Τους έλεγε ότι θα τον ξοφλήσουν « στ΄ αλώνια», όπως και γινόταν. Ο Βλάσης ήταν ο καλύτερος πελάτης του Παπαβέργου, επειδή κερνούσε όλους τους πελάτες του. Έστελνε τον υπάλληλο του Ζαραμπούκα για τις παραγγελίες.
Ο Παπαβέργος πουλούσε 150- 200 καφέδες και 4- 5 οκάδες τσίπουρο, καθημερινά!
Στον αριθμό 15 της Βενιζέλου (όπου σήμερα είναι το φαρμακείο Δημ. Μπαρμπούτη) ήταν το γνωστό σε όλους τους παλιούς κατάστημα Πολύζου. Ο Πολύζος ήταν ο μόνος που δεν έπαιρνε καφέ από τον Παπαβέργο, επειδή Ο Παπαβέργος ήταν οπαδός τους Τοξότη και ο Πολύζος του Ηρακλή Λάρισας!»
Ιστορίες της καθημερινότητας που μας μεταφέρουν σε μια άλλη εποχή δύσκολη μεν, αλλά με συνήθειες που παραμένουν προσφιλείς σε πολλούς έως και σήμερα.
Επιστολικό δελτάριο Νο 241 του Στ. Στουρνάρα, του 1910.
Αμέσως μετά την Ολύμπου στο αριστερό μας χέρι συναντούμε το χώρο του Δημοτικού Ωδείου Λάρισας. Η λήψη της φωτογραφίας είναι από την ανατολική πλευρά, από τον μιναρέ του Γενί Τζαμί. Δεξιά, πρόκειται για την περιοχή όπου σήμερα έχει ανεγερθεί το Δημοτικό Ωδείο, είναι το κτίριο ιδιοκτησίας του Χουσνή μπέη, πριν την απελευθέρωση της Λάρισας από τους Οθωμανούς. Αυτό το κτίριο στέγασε, για μερικά χρόνια, τα Βασιλικά Ανάκτορα της Λάρισας.
Σύμφωνα με προφορική παράδοση, την οποία καταγράφει ο δημοσιογράφος και εκδότης της εφημερίδας «Μικρά» Θρασύβουλος Μακρής, στο χώρο αυτό υπήρχε πολύ πριν από την απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους (1881) μεγάλη οικία, αληθινό ανάκτορο, του οποίου οικοδέσποινα ήταν η Νουριέ χανούμ, στενή συγγενής του Αλή Πασά και κρυπτοχριστιανή.
Το κτίριο των βασιλικών ανακτόρων της Λάρισας. Φωτογραφία του 1900 περίπου.
Μετά τον θάνατο της Νουριέ χανούμ το μεγάλο αυτό αρχοντικό περιήλθε στην κατοχή του ανεψιού της Χουσνή μπέη, ο οποίος αρχές Οκτωβρίου του 1881, ένα μήνα περίπου μετά την απελευθέρωση της Λάρισας, πρόσφερε το αρχοντικό του για να καταλύσει ο βασιλέας Γεώργιος ο Α’ όταν επισκέφθηκε επίσημα τη Λάρισα. Ικανοποιημένος από την ευρυχωρία του κτιρίου και την απέραντη αυλή, ο Γεώργιος το αγόρασε στις 11 Οκτωβρίου 1881.
Στο κάτω μέρος της φωτογραφίας, υπάρχει στρατιωτικό φυλάκιο για τη φρούρηση του χώρου. Το 1918 κατεδαφίσθηκε το ανάκτορο και διατηρήθηκε μόνο ο παλιός ναός του Αγίου Βησσαρίωνος. [7 ]
Ο κήπος των Ανακτόρων με το παλιό εκκλησάκι του Αγίου Βησσαρίωνα ( ο σημερινός χώρος του Δημοτικού Ωδείου). Χρονολογία: δεκαετία 1930. Ο επιχρωματισμός της φωτογραφία έγινε από τον αγαπητό φίλο της Φωτοθήκης Λάρισας κ. Σίμο Σαμαρά.
Μετά την κατεδάφιση των Ανακτόρων, το 1918, ο επιχειρηματίας Πέτρος Χαλήμαγας νοίκιασε από τον Δήμο τον «Κήπο των Ανακτόρων», έκτισε ένα ξύλινο περίπτερο και δημιούργησε ένα θαυμάσιο κοσμικό κέντρο, που λειτουργούσε ως ρεστοράν πολυτελείας, αναψυκτήριο και υπαίθριος κινηματογράφος, με το όνομα «Κήπος του Χαλήμαγα».
Όπως αναφέρει ο Κων. Περραιβός, στην εφημερίδα «ΛΑΡΙΣΑ», στις 16 Σεπτεμβρίου 1968: «Ρέκτης επιχειρηματίας ο Πέτρος Χαλήμαγας, νοίκιασε τον κήπο των παλαιών ανακτόρων, έκτισε ένα ωραιότατο περίπτερο και δημιούργησε ένα θαυμάσιο κοσμικό κέντρο που λειτουργούσε ως ρεστοράν πολυτελείας και αναψυκτήριο. Μετακαλούσε και αυτός ορχήστρες από την Βιέννη, συνεχίζοντας, όπως και ο Πάλτσος (ιδιοκτήτης του «Ντορέ» στο ισόγειο του ξενοδοχείου «ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ»), την παράδοση που είχε δημιουργήσει ο Ασλάνης. Την εποχή που στο «Ντορέ» έπαιζε η ορχήστρα του Φρίτς, στον «Κήπο του Χαλήμαγα» έδρεπε μουσικές δάφνες η ορχήστρα του Φρέντ. Ο ανταγωνισμός στην εκτέλεση των προγραμμάτων τους ήταν αδυσώπητος. Και οι δύο Αυστριακοί, προσπαθούσαν να κατακτήσουν την πλειοψηφία των Λαρισινών φιλομούσων. Και ο φανατισμός που προκαλούσαν είχε σαν αποτέλεσμα να χωρίσουν τους θαμώνες των δύο κέντρων σε ισάριθμες παρατάξεις. Όπως συμβαίνει σήμερα με τους φιλάθλους, έτσι και τότε ακούγατε να λένε;
-Εγώ είμαι Φριτσικός.
-Κι’ εγώ Φρεντικός.»
Ο κήπος των Ανακτόρων με το παλιό ξύλινο περίπτερο. Η λήψη της φωτογραφίας είναι από το Γενί τζαμί. Φωτογράφος: Τάκης Τλούπας. Χρονολογία: 1950. Από το λεύκωμα «ΛΑΡΙΣΑ. Εικόνες του χθες» της Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας-Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα.
«Στυλοβάτες στην επιχείρηση του «Κήπου» ήταν τα δύο ανίψια του Πέτρου, ο Χρήστος Χαλήμαγας και ο Μιχαλάκης, που τόσο νέος πέθανε πριν από λίγες ημέρες. Και παρουσίασαν πράγματα εκπληκτικά για την εποχή εκείνη. Άψογα ντυμένοι οι σερβιτόροι, θαυμάσια σέρβις και κουζίνα γαλλική, έδιναν μιαν ατμόσφαιρα πολιτισμού. Στον «Κήπο» υπήρχε και πίστα όπου τα νεαρά ζευγάρια λικνίζονταν κάτω από τους ήχους των βαλς του Στράους ή αργοσέρνονταν με τα ρομαντικά Αργεντινά ταγκό. Έτσι δινόταν η ευκαιρία να πλεχθούν ειδύλλια, πολλά από τα οποία κατέληξαν σε ευτυχείς γάμους και άλλα που είχαν σαν αποτέλεσμα τα διαζύγια. Όταν αργότερα ο Πάλτσος εγκατέστησε υπαίθριο κινηματογράφο, έκανε το ίδιο κι ο Χαλήμαγας. Φυσικά βουβό και τα έργα που πρόβαλλε ήταν τα περισσότερα καουμποΰστικα. Εισιτήριο δεν κοβόταν στην είσοδο, αλλά οι θεαταί έπαιρναν και πλήρωναν υπερτιμημένο το ποτό τους…»
«Κατά την περίοδο που ο «Κήπος του Χαλήμαγα» λειτουργούσε ως κινηματογράφος, συντηρούσε και ορχήστρα η οποία έπαιζε κατά τη διάρκεια της προβολής των έργων. Λειτουργούσε επίσης και το εστιατόριο. Για να προσελκυσθούν περισσότεροι πελάτες, στα διαλλείματα των έργων έκαναν την εμφάνισή τους και διάφορα νούμερα. Εκεί για πρώτη φορά ντεμπουτάρησαν και τα «Καλουτάκια» σε ηλικία 7-10 ετών και έκαναν πάταγο με τα νουμεράκια τους. Το ταλέντο τους που εκδηλώθηκε τόσο πρώιμο, κατέπληξε τους μεγάλους και ενθουσίασε τους μικρούς… Αργότερα η χειμερινή αίθουσα λειτούργησε ως χοροδιδασκαλείο, όπου δεν πήγαιναν μόνον νεαροί για να μυηθούν στα μυστικά της Τερψιχόρης, αλλά και πολλές νεαρές που είχαν χειραφετηθεί και δεν θεωρούσαν την παρουσία τους σε Χοροδιδασκαλείο ως αμάρτημα. Και όταν τελικά η μίσθωσις έληξε, ολόκληρο το οικοδόμημα παραχωρήθηκε από τον Δήμο στο Ωδείο, όπου και μεταστεγάσθηκε από την οδό Δευκαλίωνος.»
Ο ναός του Αγίου Βησσαρίωνα χιονισμένος στις 30/11/1957.Καρτ ποστάλ που εκδόθηκε προς ενίσχυση της προσπάθειας αγιογράφησης του υπό του Ο.Υ.Η.Λ. ανεγερθέντος ναϋδρίου. Φωτογραφία του Τάκη Τλούπα. Από το βιβλίο “Επιστολικά Δελτάρια” του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας.
Ο καταστροφικός σεισμός της 1ης Μαρτίου του 1941 ισοπέδωσε μεταξύ άλλων κτισμάτων στην πόλη και το παλιό ναΰδριο. Αναγκαστικά κατεδαφίσθηκε και στη θέση του στήθηκε προσωρινά ξύλινο παράπηγμα, για να εξυπηρετήσει τις θρησκευτικές ανάγκες των περιοίκων. Το 1955 με χρηματοδότηση του ΟΥΗΛ άρχισε η ανέγερση του σημερινού ναού και τα εγκαίνια του έγιναν στις 13 Οκτωβρίου 1957. Εξωτερικά επενδύθηκε με μάρμαρο ενώ, όπως διαβάζουμε στο κάτω μέρος της καρτ ποστάλ, για την αγιογράφηση του ναού έγινε έρανος για την συγκέντρωση χρημάτων. Το 1961 αγιογραφήθηκε από τον Λαρισαίο ζωγράφο Αγήνορα Αστεριάδη και τους μαθητές του.
Δημοτικό Ωδείο Λάρισας. Χρονολογία: περίπου 1960. Από το βιβλίο Λάρισα των Βουτσιλά-Αβραμόπουλου. Χρονολογία: αρχές της δεκαετίας του 1960.
Φέτος συμπληρώνονται 90 χρόνια από την ίδρυση του Δημοτικού Ωδείου Λάρισας. Η ιστορία του Ωδείου είναι λίγο-πολύ γνωστή, αλλά αξίζει να αναφερθεί επιγραμματικά. Το 1927, μια ομάδα φιλόμουσων κυριών της Λάρισας, με επικεφαλής την Ιουλία Σάπκα αποφάσισαν να συστήσουν μια επιτροπή με κύριο σκοπό την ίδρυση μουσικού σχολείου. Από τις πρώτες ενέργειες της επιτροπής ήταν να προτείνει στην Ιουλία Σάπκα την προεδρία του συλλόγου, ο οποίος ονομάσθηκε «Σύλλογος Φιλομούσων Λαρίσης». Ως πρόεδρος ήρθε σε επικοινωνία με το Εθνικό Ωδείο Αθηνών και τον διευθυντή της μουσουργό Μανώλη Καλομοίρη, με σκοπό την ίδρυση Ωδείου στη Λάρισα. Ο τελευταίος προσφέρθηκε να βοηθήσει με κάθε τρόπο. Το αίτημα του Συλλόγου για την ίδρυση μουσικού σχολείου στη Λάρισα, ως παράρτημα του Εθνικού Ωδείου έγινε αποδεκτό και με την συνδρομή του Μ. Καλομοίρη προμηθεύτηκε μουσικά βιβλία και μουσικά όργανα. Αρχικά στεγάστηκε στην κατοικία του φωτογράφου Γεράσιμου Δαφνόπουλου, στη γωνία των οδών Μεγάλου Αλεξάνδρου, Πατρόκλου και Δευκαλίωνος, επανδρώθηκε με καθηγητές, ανακοινώθηκε το πρόγραμμα διδασκαλίας των μαθημάτων και εγκρίθηκε ο κανονισμός του ιδρύματος. Την Κυριακή 10 Ιουλίου 1928 έγιναν τα εγκαίνια του.
Μετά τους πρώτους μήνες λειτουργίας του φάνηκαν τα πρώτα προβλήματα. Αρχικά για τα λειτουργικά έξοδα δεν επαρκούσαν οι συνδρομές των μελών και τα δίδακτρα των μαθητών. Γι αυτό το λόγο ζητήθηκε η συνδρομή του Δήμου και με εισήγηση του δημάρχου Μιχαήλ Σάπκα, εγκρίθηκε από το Δημοτικό Συμβούλιο ετήσια επιχορήγηση για την αντιμετώπιση των οικονομικών αναγκών του Συλλόγου. Στη συνέχεια όμως λόγω του αυξανόμενου αριθμού των μαθητών. είχαν φθάσει αισίως τους 400, σε μια πόλη 30.000 περίπου κατοίκων, ο χώρος του Δαφνόπουλου αποδείχθηκε μικρός. Υποχρεώθηκαν να μετακομίσουν σε έναν ευρύτερο χώρο και επέλεξαν το οίκημα που τους παραχώρησε ο Δήμος στο κήπο των Παλαιών Ανακτόρων, εκεί όπου σήμερα υπάρχει το κτιριακό συγκρότημα του Δημοτικού Ωδείου.
Επειδή όμως ο Δήμαρχος Μιχαήλ Σάπκας διέβλεπε ότι ο ιδιωτικός χαρακτήρας του μουσικού αυτού ιδρύματος, έστω και επιχορηγούμενος, δεν θα είχε ευοίωνες προοπτικές και επειδή ούτως ή άλλως η οικονομική συντήρηση και η στέγαση του ήταν δημοτική, εισηγήθηκε στο Δημοτικό Συμβούλιο να χαρακτηρισθεί ο Σύλλογος Φιλομούσων ως Δημοτικό Ίδρυμα. Στη συνεδρίαση της 22ας Φεβρουαρίου 1930 εγκρίθηκε η πρότασή του από το Δημοτικό Συμβούλιο. Κατόπιν αυτού ο Σύλλογος μετονομάσθηκε σε “Δημοτικόν Ωδείον Λαρίσης” και μετατράπηκε σε Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, διοικούμενο από Επιτροπή, η οποία θα επιλεγόταν από το Δημοτικό Συμβούλιο κάθε τετραετία και της οποίας πρόεδρος θα ήταν ο εκάστοτε Δήμαρχος. Στις 25 Νοεμβρίου 1930 δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως το Προεδρικό Διάταγμα το οποίο επικύρωνε την πράξη αυτή του Δημοτικού Συμβουλίου. [8]
Αφίσα της θεατρικής παράστασης «ΕΧΘΡΑ» της Δραματικής Σχολής του Δημοτικού Ωδείου Λάρισας, που δόθηκε στο κινηματοθέατρον «ΠΑΛΛΑΣ» στις 26 Δεκεμβρίου 1948. Από τις ψηφιακές συλλογές του Ελληνικού Λογοτεχνικού & Ιστορικού Αρχείου.
Το 1953, επί δημαρχίας Δημ. Καραθάνου, ξεκίνησαν οι πρώτες συζητήσεις για την ανέγερση Δημοτικού Θεάτρου στη Λάρισα μετά από παρέμβαση του Σωματείου Ηθοποιών Ελλάδος. Όπως αναφέρεται στην «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» στις 7 Φεβρουαρίου 1953: «Πληροφορούμεθα ότι αι συνομιλίαι που διεξάγονται δια την ανέγερσιν Δημοτικού Θεάτρου εις την πόλιν μας βρίσκονται εις ευοίωνον σημείον και καταβάλλονται τώρα προσπάθειαι αντιμετωπίσεως των εμποδίων που υφίστανται…Προ ημερών, ως γνωστόν, αφίκετο ενταύθα ο πρόεδρος του ανωτέρω σωματείου κ. Βας. Μεσολογγίτης ο οποίος επισκεφθείς τον Δήμαρχον κ. Δημ. Καραθάνον ανακοίνωσεν εις αυτόν ότι το Σωματείο Ηθοποιών έλαβε την απόφασιν να διαθέση σημαντικά χρηματικά ποσά και να ενισχύση οιονδήποτε Δήμον της χώρας εις την ανέγερσιν Δημοτικού Θεάτρου… Το Σωματείον Ηθοποιών δύναται να διαθέση δια την Λάρισαν εν δισεκατομμύριον δραχμών δια την ανέγερσιν Δημοτικού Θεάτρου. Ο Δήμος θα προσπαθήση να εξεύρη δια δανείου ή δια άλλου τρόπου άλλο έν δισεκατομμύριον δραχμών, το τρίτον δισεκατομμύριον που απαιτείται δια τον σκοπόν αυτόν θα ληφθή ως δάνειον εκ του ταμείου Συντάξεως των Ηθοποιών…»
Το 1957~8 όταν ολοκληρώθηκε η κατασκευή του κτιρίου, ξεκίνησαν οι πρώτες παραστάσεις.
Το Γενί τζαμί στη Λάρισα. Η λήψη της φωτογραφίας είναι από την νότια πλευρά από την οδό Αλεξάνδρας (νυν Κύπρου). Χρονολογία: αρχές του 1900.
Αμέσως μετά το Ωδείο συναντάμε το Γενί τζαμί. Το τζαμί έχει μέχρι σήμερα ζωή 120 χρόνων περίπου. Σε όλο αυτό το διάστημα χρησιμοποιήθηκε διαδοχικά από μουσουλμάνους και Έλληνες. Εκ κατασκευής λειτούργησε αρχικά, και μέχρι το 1924, ως λατρευτικός χώρος των μουσουλμάνων γυναικών, έως την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1924. Έκτοτε παρέμεινε κάποιο διάστημα κλειστό, ενώ από το 1939 έως το 1941 στέγαζε τη Δημοτική Βιβλιοθήκη και μια μικρή αρχαιολογική συλλογή . Κατά την περίοδο 1941-44 το τζαμί χρησιμοποιήθηκε για τον στρατωνισμό κάποιων μονάδων των στρατευμάτων Κατοχής και η συλλογή του εν μέρει λεηλατήθηκε. Κατά την ίδια περίοδο ο σεισμός του 1941 προκάλεσε την κατάρρευση του τμήματος του μιναρέ επάνω από τον εξώστη.
Ο νότιος τοίχος του μιχράπ στο Γενί τζαμί της πόλης. Επιβλητικό το μιχράπ με το γύψινο πλαίσιο συνολικού ύψους 4,45m και πλάτους 2,43m. Χρονολογία: δεκαετία 1930.
Το 1937 ιδρύθηκε η «Φιλάρχαιος Θεσσαλική Εταιρεία» με έδρα τη Λάρισα. Σκοπός της ήταν η αναζήτηση, περισυλλογή και συγκέντρωση αρχαιοτήτων, η διενέργεια ανασκαφών και η δημιουργία συλλογής αρχαίων θεσσαλικών νομισμάτων και όχι μόνον. Εγκατέστησε τα γραφεία της στο τζαμί, στο οποίο αποθήκευε και όσες νέες αρχαιότητες εντόπιζε και συνέλεγε. Ενώ στα τέλη του 1939 στους χώρους του εγκαταστάθηκε η νεοσύστατη Δημοτική Βιβλιοθήκη.
Ο μεγάλος σεισμός της 1ης Μαρτίου 1941 επέφερε καθίζηση μέρους της στέγης του κτιρίου, ελαφρές ζημιές στην τοιχοποιία και κατέπεσε η κωνοειδής απόληξη του μιναρέ. Με την είσοδο των Γερμανών τον Απρίλιο του ίδιου έτους, ο χώρος του Γενί τζαμί χρησιμοποιήθηκε για στρατωνισμό από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής. Η χρήση αυτή συνοδεύθηκε και από σύληση αρχαιοτήτων, παλαιών βιβλίων και κυρίως από την εξαφάνιση της συλλογής των νομισμάτων, αφού δεν είχε ληφθεί καμιά φροντίδα διασφάλισής των. [9]
Το Γενί τζαμί στη Λάρισα. Χρονολογία: 1958. Ζωγράφος: Δομπούλας Κώστας (Νέα Λεύκη Λάρισας) 1942- , λάδι σε πανί. Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας Συλλογή αποκτημάτων του Δήμου Λαρισαίων.
Μεταπολεμικά στους χώρους του στεγάσθηκαν για ένα διάστημα η μπάντα του Β΄ Σώματος Στρατού και αργότερα τα γραφεία της Εφορίας Προσκόπων. Με την επανίδρυση το 1954 της «Φιλαρχαίου Εταιρείας», άρχισαν να συγκεντρώνονται στο τζαμί διάφορες αρχαιότητες και έτσι τέθηκαν οι βάσεις για την ανάπτυξη στους χώρους του, Αρχαιολογικού Μουσείου.
Το 1957 μεταφέρθηκαν από τον χώρο του Φρουρίου στο τζαμί όσα αρχαία είχαν διασωθεί από την λαίλαπα της κατοχής και την αρχαιοκαπηλία, και άρχισε επίσημα τη λειτουργία του το Αρχαιολογικό Μουσείο της Λάρισας, υπό την εποπτεία τώρα της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Το κτίριο αυτό, έπειτα από διάφορες συντηρήσεις, μετατροπές και συμπληρώσεις κατόρθωσε να εξυπηρετήσει για περισσότερο από 50 χρόνια, τις ανάγκες του Αρχαιολογικού Μουσείου της Λάρισας. [10]
Σήμερα, πέντε χρόνια μετά την έναρξη λειτουργίας του Διαχρονικού Μουσείου της πόλης στο λόφο του Μεζούρλου, ο χώρος φιλοξενεί περιστασιακά ορισμένες εκδηλώσεις, περιμένοντας την υλοποίηση των εξαγγελιών, Περιφέρειας και Δημοτικής Αρχής, για τη δημιουργία «Σημείου Πολιτιστικής Διασύνδεσης» όπου με τη χρήση καινοτόμων και φιλικών ψηφιακών υπηρεσιών θα προβάλουν την πολιτιστική κληρονομιά και το σύνολο των πολιτιστικών δραστηριοτήτων της περιοχής μας.
Το οδοιπορικό μας στην παλιά Λάρισα συνεχίζεται…
Θωμάς Ζ. Κυριάκος
thomask.larissa@gmail.com
Μέλος της Φωτοθήκης Λάρισας
[1] Εν Λαρίσση «Το Τσούγκαρι», του κ. Νικολάου Αθ. Παπαθεοδώρου, στην larissanet.gr στις 19 Απριλίου 2015
[2] Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα «ΤΟ ΧΑΝΙ ΣΑΧΙΝΗ ΜΕΤΑΤΡΕΠΕΤΑΙ ΣΕ ΦΥΛΑΚΗ» Του κ. Νικολάου Αθ. Παπαθεοδώρου, στην ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, στις 14 Οκτωβρίου 2015
[3] ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΧΑΜΕΝΗ ΛΑΡΙΣΑ, 50 ΧΡΟΝΙΑ ΜΝΗΜΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΟΛΗΣΕΙΣ (1900-1950) Γεωργίου Ζιαζιά
[4] Νοσταλγώντας την παλιά Λάρισα – Λόφος Ακροπόλεως, Θωμά Ζ. Κυριάκου, στη Larissapress στις 13 Απριλίου 2020.
[5] Η Λάρισα κατά την Τουρκοκρατία (1423-1881), Θεόδωρος Παλιούγκας, Τόμος Β’
[6] Η Λάρισα κατά την Τουρκοκρατία (1423-1881) Θεόδωρος Παλιούγκας Τόμος Α΄,
[7] ΛΑΡΙΣΑ. Μια εικόνα, χίλιες λέξεις «ΝΑΟΣ ΑΓ. ΒΗΣΣΑΡΙΩΝΟΣ-Το παρεκκλήσι των Ανακτόρων». Του κ. Νικολάου Αθ. Παπαθεοδώρου, στην ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ στις 12 Αυγούστου 2018.
[8] Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα «ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΩΔΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ-Η συμβολή της Ιουλίας Σάπκα». Του κ. Νικολάου Αθ. Παπαθεοδώρου, στην ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 17 Δεκεμβρίου 2019.
[9] Η Λάρισα κατά την Τουρκοκρατία (1423-1881) Θεόδωρος Παλιούγκας Τόμος Α΄,
[10] Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα «Ιστορική διαδρομή 125 χρόνων ΤΟ ΓΕΝΙ ΤΖΑΜΙ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ – Β΄». Του κ. Νικολάου Αθ. Παπαθεοδώρου, στην ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 1 Δεκεμβρίου 2015.
