Ο καταναγκαστικός εγκλεισμός, εξαιτίας της πανδημίας, προσέδωσε στα σπίτια μας κάποια χαρακτηριστικά που τα καθιστούν εν μέρει ετεροτοπίες, αφού διαθέτουν δυο τουλάχιστο από τις βασικές αρχές των ετεροτοπιών, σύμφωνα με τον Φουκό.
1. Σύστημα διάνοιξης και περίκλεισης.
Τα επιβαλλόμενα περιοριστικά μέτρα δημιούργησαν ένα «σύστημα διάνοιξης και περίκλεισης», που κατέστησε το σπίτι μας χώρο απομόνωσης και συγχρόνως διαπερατό. Ο Φουκό φέρνει ως παράδειγμα εξαναγκαστικού εγκλεισμού, με ανάλογο σύστημα, τους στρατώνες και τις φυλακές.
Η ερμητικότητα του συστήματος διάνοιξης και περίκλεισης, καθόρισε τον χαρακτήρα της ετεροτοπίας, το αν δηλαδή τα σπίτια μας μετατράπηκαν σε καταφύγια ή φυλακές. Καθόρισε επίσης τον χαρακτήρα της ταυτότητας των εξαναγκασμένων σε εγκλεισμό από τον οποίο γεννάται το ερώτημα: μπήκαμε με τη θέλησή μας σε ένα πεδίο κανονικότητας ή μήπως τελικά μπήκαμε στο πεδίο μιας, πρόσκαιρα προστατευμένης, μη κανονικότητας από το οποίο θα δυσκολευτούμε να βγούμε;
2. Λειτουργία ψευδαίσθησης.
Δημιουργείται «ένας χώρος ψευδαίσθησης που καταδεικνύει ως ακόμη πιο ψευδαισθητικό ολόκληρο τον πραγματικό χώρο […] Είτε πάλι, αντιθέτως, δημιουργείται ένας άλλος χώρος […] τόσο τέλειος […] όσο ο δικός μας είναι αποδιοργανωμένος».
Εδώ ο Φουκό φέρνει ως παράδειγμα από τη μία πλευρά τους οίκους ανοχής και από την άλλη κάποιες τέλεια ρυθμισμένες ιησουιτικές αποικίες στην Παραγουάη. Αυτού του τύπου οι ετεροτοπίες έχουν την ικανότητα να αντιστρέφουν, είτε με την ψευδαισθητική τους δύναμη είτε με την τέλεια ρυθμισμένη οργάνωσή τους, τις σχέσεις των πραγματικών χώρων. Παραπλήσιο ρόλο παίζουν το διαδίκτυο και τα ριάλιτι σόου, που αποτελούν έναν παράλληλο, με την πραγματική ζωή, χώρο.
Στη διάρκεια του εγκλεισμού αντιστρέψαμε τα σπίτια μας, από χωροχρόνους πραγματικών σχέσεων, σε χώρους τηλεοπτικών ριάλιτι. Νιώσαμε να καθορίζεται η καθημερινότητά μας από μια κεντρικά επιβαλλόμενη και ελεγχόμενη βούληση. Αντικαταστήσαμε τις δια ζώσης σχέσεις μας με διαδικτυακές και τις μεταλλάξαμε σε μεγάλο βαθμό σε ψευδαισθητικές.
Στις ετεροτοπίες, καταγράφονται αντιστροφές και μεταθέσεις, αμφισβητήσεις και μεταλλαγές. Παρατηρείται το φαινόμενο, κανονικότητες να δημιουργούν μη κανονικότητες. Συχνά επίσης, μη κανονικότητες, διαπερνούν τα στεγανά του έτερου τόπου, του «μέσα» και του «έξω», θέτοντας σε αμφισβήτηση σχέσεις και πρακτικές.
Ας ελπίσουμε πως μετά τα περιοριστικά μέτρα που μετέτρεψαν τα σπίτια μας σε φουκοϊκές ετεροτοπίες, ότι θα επανέλθουμε στην κανονικότητα της πραγματικής ζωής χωρίς αμφισβήτηση των κατακτημένων σχέσεων. Ας ελπίσουμε ότι θα επαναφέρουμε τις πραγματικές σχέσεις στη θέση των ψευδαισθητικών.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Foucault, M(2012), Ετεροτοπίες και άλλα κείμενα, Αθήνα, Πλέθρον
www. arch.ntua.gr
