Γράφει ο Θωμάς Κυριάκος
ΜΕΡΟΣ Α
Στη συνέχεια στη δεξιά πλευρά της οδού Κύπρου συναντάμε την οδό Πανός ή των Κρεοπωλείων, όπως αναφερόταν προπολεμικά ο δρόμος, λόγω των αρκετών κρεοπωλείων που στεγαζόταν σ΄αυτό το σημείο της πόλης. Ο δρόμος διαμορφώθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα και ήταν χωματόδρομος, όπως και οι περισσότεροι δρόμοι της πόλης. Συχνά ήταν τα παράπονα των καταστηματαρχών για την έντονη σκόνη και οι διαμαρτυρίες προς την Δημοτική Αρχή, γιατί δεν έστελνε τακτικά, όπως σε άλλα σημεία της πόλης, τον «καταβρεχτήρα» για να κατακαθίσει η σκόνη και να μην είναι ενοχλητική σε διερχόμενους και πελάτες.
Κατάστημα Νικ. Πράττου. Γωνία Πανός-Κύπρου.1933. Πανλαρισαϊκόν Φωτο Κ. Ρούμσον. Συλλογή Άννας Σερέτη-Πράττου, αρχείο Φωτοθήκης Λάρισας.
Το κατάστημα Νικ. Πράττου στεγαζόταν στη δεξιά γωνία των οδών Κύπρου & Πανός. Στην πρόσοψη διακρίνεται η μεγάλη ταμπέλα-διαφήμιση της μακαρονοποιίας «ΝΤΕΒΕΤΑ – Γ.Ι. ΣΚΑΡΙΜΒΑ από τα ανώτερα Θεσσαλικά Σιμιγδάλια», από τον Βόλο, ενώ στις δυο εισόδους του καταστήματος υπάρχουν δυο μικρότερες διαφημιστικές πινακίδες των εταιρειών «ΒΛΑΧΑΣ» αριστερά και «ΝΟΥΝΟΥ» δεξιά. Στη δεξιά άκρη της φωτογραφίας, στην τρίτη καμάρα, επί της οδού Αλεξάνδρας, διακρίνουμε την επιγραφή από το «Καπνοπωλείον Βακάλη».
Καταστήματα στην οδό Πανός με εμφανή τα σημάδια του σεισμού και των βομβαρδισμών. Η λήψη είναι από την οδό Φιλελλήνων, στο βάθος το Ξενοδοχείο ΟΛΥΜΠΙΟΝ . Χρονολογία: τέλη Απριλίου 1941. Αρχείο Φωτοθήκης Λάρισας.
Πρώτες ημέρες Γερμανικής κατοχής και η πόλη μετράει τις πληγές της μετά τον σεισμό της 1ης Μαρτίου και τον διαρκή βομβαρδισμό Ιταλών και Γερμανών από τις 2 Μαρτίου έως και την παραμονή της εισόδου των Γερμανών στην πόλη.
Οδός Πανός. Έξω από το κρεοπωλείο ιδιοκτησίας Αδάμου Κωνσταντίνου(στη μέση με το μουστάκι) δεξιά του ο Λευτέρης Βατάκος υπάλληλος του μαζί με δυο γείτονες καταστηματάρχες. Χρονολογία: 1946~48. Αρχείο οικογ. Κωνσταντίνου.
Από τα πρώτα κρεοπωλεία της Πανός ήταν του Αδάμου Κωνσταντίνου, το οποίο έγινε ευρέως γνωστό ως Ψητοπωλείο «Αδάμος». Φέτος συμπληρώνει εννιά δεκαετίες λειτουργίας. Ξεκίνησε το 1930, από τον Αδάμο Κωνσταντίνου, αρχικά ως κρεοπωλείο, έως το 1936 και στη συνέχεια ως ψητοπωλείο με την επωνυμία «Μικρή Φωλιά», προσφέροντας στην πολυπληθή πελατεία του εκλεκτά εδέσματα που ο ίδιος, ως δεινός κυνηγός και σκοπευτής, είχε κυνηγήσει.
Τον Οκτώβριο του 1940 πολέμησε στο Αλβανικό μέτωπο όπου τραυματίστηκε βαρύτατα από θραύσματα οβίδας. Μεταφέρθηκε στην Αθήνα όπου και παρέμεινε νοσηλευόμενος μέχρι το τέλος του 1941. Στις αρχές του 1942 επέστρεψε στη Λάρισα. Φύσει ασυμβίβαστος δεν καταδέχθηκε να λάβει την άδεια περιπτέρου που του είχε προσφέρει η Πολιτεία ως ανάπηρο πολέμου. Μετά το 1955 το ψητοπωλείο έλαβε την επωνυμία «Αδάμος» ενώ το 1969 μεταστεγάστηκε στη σημερινή του θέση (Πανός 9). Ο Αδάμος Κωνσταντίνου απεβίωσε στη Λάρισα το 1977. Την διεύθυνση του ψητοπωλείου ανέλαβαν τότε τα δύο του παιδιά: ο Ιάσονας και ο Απόστολος. Μετά τον θάνατο του πρώτου (2009) και την συνταξιοδότηση του δεύτερου (2010), τα ηνία της επιχείρησης ανέλαβαν τα δύο παιδιά του Ιάσονα: ο Ιωάννης και ο Αδάμος. [7]
Οδός Πανός 9. Ταβέρνα-Τρόφιμα-Αποκιακά Δημ. & Κων. Μπαρμπούτη. Χρονολογία: Απόκριες αρχές της δεκαετίας του 1950. Από το αρχείο του αγαπητού φίλου και μέλους της Φωτοθήκης Λάρισας κ. Σπύρου Μπαρμπούτη.
Από τα παλαιότερα καταστήματα της οδού Πανός ήταν το παντοπωλείο των Αφών Μπαρμπούτη. Για τον Δημήτριο ή Μήτσο Μπαρμπούτη αναφερθήκαμε σε προηγούμενο δημοσίευμα [8] για το κέντρο «Υδραγωγείο» που λειτούργησε το 1946 στο χώρο του ΟΥΗΛ (σημερινής ΔΕΥΑΛ).
Το 1948 τον βρίσκει συνεταίρο με τον αδελφό του Κωνσταντίνο σε μεγάλο ισόγειο κτίσμα της οδού Πανός όπου άνοιξαν παντοπωλείο και ταβέρνα. Το παντοπωλείο βρισκόταν στο τμήμα του καταστήματος που έβλεπε προ της οδό Πανός, ενώ η ταβέρνα είχε καταλάβει το πίσω μέρος, το οποίο έφθανε σχεδόν μέχρι την οδό Φιλελλήνων. Μάγειρας στην ταβέρνα ήταν αρχικά ο Ιωάννης Τσιάνος, πατέρας του γνωστού μας ηθοποιού και σκηνοθέτη Κώστα Τσιάνου. Το παντοπωλείο πέρασε τα χέρια του γιου του Μήτσου στον Τάκη Μπαρμπούτη και διατηρήθηκε μέχρι και την συνταξιοδότησή του στα τέλη του 2010 περίπου οπότε και έκλεισε οριστικά. [9]
Στην τόσο πολυκύμαντη ζωή του ο Μήτσος Μπαρμπούτης δεν προσέφερε μόνο εκλεκτό οινόπνευμα, αλλά και πιπεράτο πνεύμα στους πελάτες του. Και ήταν πολλοί εκείνοι που έγιναν τακτικοί θαμώνες σε όλες τις ταβέρνες που είχε κατά καιρούς, μόνον και μόνον για να απολαύσουν το πηγαίο χιούμορ του.
Όπως αναφέρει ο Κων/νος Περραιβός στην εφημερίδα ΛΑΡΙΣΑ, στις 18 Ιανουαρίου 1971:
«Ένα βράδυ στην ταβέρνα του και μέσα σε ένα από τα «ιδιαίτερα» γευμάτιζαν οι μακαρίτες Κώστας Σούρλας, Σωκράτης Ναός και Τάκης Ζαϊμης. Είχαν ένα λαγό, που τους τον είχε μαγειρέψει ο Μπαρμπούτης. Καθυστερημένος έφθασε και ο Τάκης Χατζημπύρος, στον οποίο ο Μπαρμπούτης πήγε δήθεν να φράξει τον δρόμο.
-Απαγορεύεται η είσοδος, του είπε. Ο Τάκης κάνοντας κι αυτός δήθεν τον θυμωμένο, τον χτύπησε ελαφρά στο πόδι. Ο Μήτσος έκανε πως πόνεσε και όταν ο Τάκης πήγε με τους άλλους στο «ιδιαίτερο», αυτός ανέβασε τα παντελόνια και έβαψε το δέρμα του με αίμα που είχε πέσει από σφαγμένα αρνιά σε ένα ταψί. Έτσι εμφανίσθηκε στην συνεστίαση και δείχνοντας τα αίματα στον Χατζημπύρο του παρατήρησε:
-Δεν είναι αστεία αυτά που κάνεις. Κοιτάτε τι έπαθα με την κλωτσιά που μου έδωσε στο καλάμι.
Ο Σωκράτης Ναός το πίστεψε ότι πράγματι τον είχε τραυματίσει και του σύστησε να πάει σε ένα φαρμακείο να του απολυμάνουν το τραύμα για να μην πάθει μόλυνση. Παρασύρθηκαν και οι άλλοι, επηρεάσθηκε και ο Χατζημπύρος και του συνέστησαν να τρέξει σε φαρμακείο. Έψαξαν σε μια τοπική εφημερίδα και είδαν ότι διανυκτέρευε το φαρμακείο του Καραθάνου.
-Τρέξε, του είπαν.
-Σάμπως μπορώ να περπατήσω;
-Πάρε ένα αμάξι και τράβα.
-Να πληρώσω και αμάξι;
-Όχι, θα το πληρώσω εγώ, είπε ο Χατζημπύρος.
-Τότε έλα να πάμε μαζί.
Φώναξαν και ήλθε το αμάξι, ανέβηκαν οι δυο τους και πήγαν στο παλιό φαρμακείο του Καραθάνου, όπου ο Μπαρμπούτης πέρασε στο εργαστήριο. Εκεί αποκάλυψε τη φάρσα του και παρακάλεσε τον βοηθό να του ανοίξει την πλαϊνή πόρτα να φύγει. Αυτό και έγινε. Μόλις ξεπόρτισε το έβαλε στα πόδια, γύρισε στην ταβέρνα και τους περιέγραψε τη φάρσα του. Σε λίγο επέστρεψε και ο Τάκης φυσώντας και ξεφυσώντας από τον θυμό του.
-Σου την έσκασε ο Αγραφιώτης, του φώναξε ο Ζαΐμης. Και σ’ άλλα με υγεία!»
Οδός Πανός, Εστιατόριο «ΟΜΟΝΟΙΑ». Χρονολογία: 1957. Από το Ολλανδικό Φωτογραφικό Μουσείο.
Απέναντι από τον «Μπαρμπούτη και τον «Αδάμο» τη δεκαετία του ’50 υπήρχε το εστιατόριο «ΟΜΟΝΟΙΑ». Ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1952 περίπου. Ιδιοκτήτης του ήταν ο Θωμάς Γραβάνης πατέρας του συνοδοιπόρου στη Φωτοθήκη Λάρισας Γιώργου Γραβάνη. Το εστιατόριο λειτούργησε υπό τη διεύθυνση του Θωμά Γραβάνη μέχρι το 1956. Στο ενδιάμεσο είχε βάλει συνεταίρο του τον δεύτερο ξάδελφό του Δούκα Γραβάνη, ο οποίος ανέλαβε την επιχείρηση μετά την αποχώρηση του. Η επιχείρηση πρέπει να λειτούργησε σαν “ΟΜΟΝΟΙΑ” μέχρι το 1962. Μετά, λειτούργησε με άλλη επωνυμία, πάλι σαν εστιατόριο.
Όπως μου διηγήθηκε ο Γιώργος Γραβάνης, κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του εστιατορίου από τον πατέρα του, θυμάται σαν παιδάκι, τις παρέες και φιλίες που αισθανόταν ότι υπήρχαν ανάμεσα στους ιδιοκτήτες των γειτονικών επιχειρήσεων, όπως του «Αδάμου», του Γιώργου Αγραφιώτη με το κατάστημα ποτών και του αδελφούς Μήτσο και Γιώργο Μπαρμπούτη που είχαν την γνωστή ταβέρνα – οινοπωλείο, λίγο πιο κάτω. Ειδικότερα θυμάται τις πλάκες που εξιστορούσε ο πατέρας του, που έκανε ο Μήτσος Μπαρμπούτης που ήταν φοβερά ευφάνταστες.
Στο εστιατόριο σύχναζαν ,κατά κύριο λόγο, πολλοί συγχωριανοί του πατέρα του, από τον Άγιο Γεώργιο Καρδίτσας.
Πανός 13, Ποτοπωλείον «ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ». Χρονολογία: 1989. Αρχείο οικογ. Αγραφιώτη.
Το κατάστημα ξεκίνησε τη λειτουργία του, στην οδό Πανός, το 1960 από τους Αδερφούς Αγραφιώτη. Ως επιχείρηση προϋπήρχε, από το 1950, στο Τσούγκαρι.
Την 5η Σεπτεμβρίου 1960 περιήλθε στην κατοχή του Γεώργιου και του Ιωάννη Αγραφιώτη από τον προηγούμενο ιδιοκτήτη Κουτσίνα. Παλαιότερα στο ίδιο σημείο βρισκόταν το εστιατόριο Ρούμελη των αδερφών Ευάγγελου και Χρήστου Καλογιάννη. Από το 1960 η επιχείρηση δραστηριοποιήθηκε στην πώληση και παραγωγή κρασιών και τσίπουρων, λόγω και της καταγωγής των ιδιοκτητών από τον Τύρναβο. Στο υπόγειο του καταστήματος λειτουργούσε εμφιαλωτήριο κρασιών, ηδύποτων και λικέρ, και κυρίως βερμούτ. Τα αποστακτήρια βρισκόταν στην πατρική οικία στον Τύρναβο, καθώς και τα πατητήρια στέμφυλων.
Ακολουθώντας το ρεύμα της εποχής με τα ξενόφερτα ποτά, και την αλλαγή της νυχτερινής ζωής στην πόλη της Λάρισας, από το 1967, δραστηριοποιήθηκε στην εμπορία όλων των γνωστών Whiskey. Η μόδα του 1970 φέρνει μια καινούρια πρόκληση τα ηλεκτρόφωνα, τα γνωστά μας jukebox. Άμεσα γίνεται εισαγωγή από την Αμερική και εφοδιασμός σε μαγαζιά εστίασης, καφενεία, ταβέρνες σε όλο σχεδόν τον νομό. Το 1989 πλέον οι γιοι τους, Χρήστος του Γεωργίου Αγραφιώτης και Χρήστος του Ιωάννου Αγραφιώτης αναλαμβάνουν το κατάστημα κάνοντας εισαγωγή whiskey J&B και προμηθεύουν τις κάβες της εποχής. Το 2010 ανακαινίστηκε πλήρως και από τότε λειτουργεί, έως και σήμερα, παραδοσιακό Παντοπωλείο και κάβα ποτών, ιδιοκτησίας Χρήστου Γεωργίου Αγραφιώτη.
Το Φαρμακείο του Αγαμ. Αστεριάδη με εμφανή τα σημάδια του σεισμού και των βομβαρδισμών. Η λήψη της φωτογραφίας είναι από τον 1ο όροφο του Ξενοδοχείου «ΟΛΥΜΠΙΟΝ». Χρονολογία: Απρίλιος 1941. Αρχείο Αγγ. Αβδανά. Από το λεύκωμα «Η ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗ ΛΑΡΙΣΑ. Κατοχή – Απελευθέρωση 1941-1944» του Δήμου Λαρισαίων.
Το εσωτερικό του Φαρμακείου του Αγαμέμνονα Αστεριάδη. Πάνω από τα ράφια τα πορτραίτα των Κωνσταντίνου, Αγαμέμνονα και Αχιλλέως Αστεριάδη. Χρονολογία: αρχές της δεκαετίας του 1990.
Αφήνοντας πίσω μας την οδό Πανός, αμέσως μετά τη γωνία, επί της Κύπρου, συναντάμε ένα ακόμη από τα παλιά Φαρμακεία της Λάρισας του Αναστασίου Αστεριάδη. Το Φαρμακείο, όπως και του Τσόκανου (Κυλικά) ξεκίνησε τη λειτουργία του γύρω στο 1870 με άδεια του Οθωμανού πασά της πόλης και στη συνέχεια, μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο Ελληνικό κράτος, με πιστοποίηση από το Ιατροσυνέδριο. Με τέτοια πιστοποίηση στα 1882 συνέχισε τη λειτουργία του φαρμακοπωλείου ως το 1908 ο ανηψιός του Αναστασίου, Κωνσταντίνος Δ. Αστεριάδης ως εμπειρικός φαρμακοποιός. Κατόπιν από το 1908 έως το 1924 λειτούργησε ως κληρονομικό φαρμακοπωλείο με υπεύθυνη την Ελένη Γ. Γρυπάρη.
Το 1924 το φαρμακείο ανέλαβε ο γιος του Κωνσταντίνου, ο φαρμακοποιός Αγαμέμνων Κ. Αστεριάδης έως τα 1953. Με σπουδές από τη Γαλλία, γνώσεις και ήθος ανέδειξε το φαρμακείο στην τοπική κοινωνία. Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, με πολλούς κινδύνους έφερνε φάρμακα από την Αθήνα με καΐκι ως το Βόλο και από κει με κάρο ως τη Λάρισα. Ο Αγαμέμνων Κ. Αστεριάδης δημιούργησε την ανά το πανελλήνιο γνωστή «Κρέμα Αστεριάδου» που βασίζεται σε γαλλική κοσμητολογική συνταγή, η οποία συνεχίζει έως και σήμερα να διατίθεται από το Φαρμακείο Βλαχοστέργιου. Επίσης, υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Συνεταιρισμού Φαρμακοποιών ΣΟΦΛΑ ΣΥΝ ΠΕ το 1946. Μετά το θάνατο του το φαρμακείο λειτούργησε ως κληρονομικό με υπεύθυνο το φαρμακοποιό Λεωνίδα Καλομοίρη. Το 1959 ανέλαβε υπεύθυνος και το 1962 αγόρασε το φαρμακείο από τους κληρονόμους Αστεριάδη, ο φαρμακοποιός Νικόλαος Δ. Βλαχοστέργιος. Σήμερα λειτουργεί υπό τη διεύθυνση του Ιωάννη Ν. Βλαχοστέργιου. [11]
Φαρμακείο Αστεριάδη, Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας. Χρονολογία: 6 Οκτωβρίου 2014. Από την ιστοσελίδα archaiologia.gr
Το παλαιό φαρμακείο του Βλαχοστέργιου-Αστεριάδη, διασώζεται έως και σήμερα χάρη στην πρόνοια του Γιώργου Γουργιώτη. Ο Γιώργος Γουργιώτης διέσωσε ολόκληρο το περιεχόμενό του Φαρμακείου, με τα ράφια, τις ταμπέλες στα συρτάρια και τα ντουλάπια, τη ζυγαριά, την αριθμομηχανή και τα διάφορα πολύτιμα σκεύη του, την εξωτερική επιγραφή «Φαρμακείον Αγαμ. Αστεριάδου» και τα τρία πορτραίτα των Κωνσταντίνου, Αγαμέμνονα και Αχιλλέως Αστεριάδη. Όλα αυτά, έπειτα από συντήρηση, εκτίθενται στο κτίριο του Λαογραφικού και Ιστορικού Μουσείου Λάρισας.
Μια σπάνια εικόνα της Λάρισας του 1897. Οδός Αλεξάνδρας (νυν Κύπρου), στην κεντρική πλατεία της Λάρισας στο ύψος της σημερινής Φιλελλήνων, στη σημερινή Λέσχη Αξιωματικών. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στη σελ. 411 του περιοδικού Scribner’s Magazine
Όπως αναγράφεται στο κάτω μέρος της εικόνας: «Arrival of the Crown Prince at Larissa» (Άφιξη του Διαδόχου στη Λάρισα), βλέπουμε την άφιξη του διαδόχου Κωνσταντίνου στην πόλη μας. Για την ταυτοποίηση της φωτογραφίας απαιτήθηκε αρκετός χρόνος και συζήτηση από τα μέλη της Φωτοθήκης Λάρισας.
Βασιζόμενοι σε μια γκραβούρα της ίδιας ημέρας, που απεικονίζει την διέλευση της πριγκιπικής πομπής από την οδό Αλεξάνδρας καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για την βόρεια πλευρά της κεντρικής πλατείας της Λάρισας, μπροστά μας είναι η οδός Αλεξάνδρας (σημερινή Κύπρου). Παρατηρώντας το ορθογωνικό κτίσμα με τη σκεπή, βλέπουμε πολλά και μικρά παράθυρα σε αρκετά ψηλό σημείο, την ύπαρξη ενός ψηλού προστατευτικού τοίχου με περιφραγμένο εξώστη με κάγκελα, στη νοτιοδυτική πλευρά του, ενώ στο στρατιωτικό φυλάκιο υπάρχουν αρκετά άτομα που παρακολουθούν την πομπή. Όλα αυτά τα δεδομένα μας οδήγησαν στο ασφαλές συμπέρασμα ότι το κτίριο αυτό ήταν οι ποινικές φυλακές της Λάρισας, οι οποίες είναι γνωστό ότι υπήρχαν στην βόρεια πλευρά της πλατείας από την περίοδο της τουρκοκρατίας ακόμα, απέναντι από το τότε Δικαστικό Μέγαρο, το οποίο στεγαζόταν σε οίκημα στο χώρο της κεντρικής πλατείας στη βορειοδυτική πλευρά της. Το 1905 οι ποινικές φυλακές μεταφέρθηκαν σε νέο και ασφαλέστερο χώρο, εκεί που στεγαζόταν παλαιότερα το «Χάνι του Σαχίνη» στην οδός Βενιζέλου στην περιοχή Τσούγκαρι. [12]
Οι φυλακές και τα γύρω κτίσματα ήταν ιδιοκτησία ενός πλούσιου μουσουλμάνου, του Μεχμέτ Χατζημέτου, ο οποίος το 1905, μετά την μεγάλη πυρκαγιά η οποία αποτέφρωσε το κτίριο των Δικαστηρίων, ο Τούρκος ιδιοκτήτης κατεδάφισε τις φυλακές και τα υπόλοιπα κτίσματα και στη θέση τους οικοδόμησε ένα μεγαλοπρεπέστατο για την εικόνα της Λάρισας της εποχής εκείνης, διώροφο μέγαρο που κάλυπτε μεγάλο μέρος της γωνίας. Στο ισόγειο διαμόρφωσε πολλά καταστήματα, ενώ τον άνω όροφο τον ενοικίασε στον Ιωάννη Ασλάνη, ο οποίος έστησε τη γνωστή Λέσχη Ασλάνη.
Ομιλία Βενιζελικών βουλευτών από το μπαλκόνι της Λέσχης Ασλάνη, στο συγκεντρωμένο πλήθος της κεντρικής πλατείας, μετά την κατάληψη της πόλης από τα συμμαχικά στρατεύματα. Από το αρχείο του Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού 12~15/6/1917.
Η Λέσχη φιλοξενούσε πολλαπλές εκδηλώσεις, οι οποίες συγκέντρωναν την ανώτερη κοινωνία της πόλεως. Μέχρι και το τέλος της δεύτερης δεκαετίας του 20ου αιώνα η κοινωνική ζωή ολόκληρης της πόλεως συγκεντρωνόταν μέσα στον χώρο αυτό της Λέσχης Ασλάνη. Η ονομασία αυτή έμεινε για πολλά χρόνια στη συνείδηση των Λαρισαίων, αν και αργότερα ο όροφος χρησιμοποιήθηκε και για άλλους σκοπούς. Οι χώροι της Λέσχης ήταν πολυτελέστατοι για την εποχή τους, με βαρύτιμους κρυστάλλινους πολυελαίους, πολυτελέστατα βιεννέζικα έπιπλα, πολύχρωμα περσικά χαλιά, βελούδινες κουρτίνες και ακριβά σερβίτσια. Για τη διασκέδαση των θαμώνων, πολλοί από τους οποίους ήταν πλούσιοι Τούρκοι μπέηδες που είχαν παραμείνει στη Λάρισα και μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας το 1881, μετακαλούσε τακτικά μουσικά συγκροτήματα και τραγουδίστριες από τη Βιέννη και άλλες μεγαλουπόλεις του εξωτερικού.
Η λέσχη λειτούργησε μέχρι το 1919. Γύρω στο 1920 ο όροφος διαρρυθμίστηκε κατάλληλα και ενοικιάσθηκε στον επιχειρηματία Βασίλειο Μίχο, ο οποίος το χρησιμοποίησε ως ξενοδοχείο με την ονομασία «Μεγάλη Βρετανία». Μετά την μικρασιατική καταστροφή και τις ανταλλαγές των πληθυσμών, ο Χατζημέτος έφυγε μαζί με του υπόλοιπους Οθωμανούς, που είχαν παραμείνει στη Λάρισα. Βάσει του νόμου περί ανταλλαξίμων περιουσιών, η ιδιοκτησία του κτιρίου περιήλθε το 1929 στο δημόσιο. Όταν πριν το 1935 σταμάτησε τη λειτουργία του το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία», το κτίριο παραχωρήθηκε από το δημόσιο για στρατιωτική χρήση και στεγάσθηκε εκεί η Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς Λαρίσης.
Η λήψη της φωτογραφίας είναι από τον 1ο όροφο του Ξενοδοχείου «ΟΛΥΜΠΙΟΝ». Χρονολογία: Απρίλιος 1941. Αρχείο Αγγ. Αβδανά. Από το λεύκωμα «Η ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗ ΛΑΡΙΣΑ. Κατοχή – Απελευθέρωση 1941-1944» του Δήμου Λαρισαίων.
Από τους ιταλικούς βομβαρδισμούς της 21ης Δεκεμβρίου του 1940 υπέστη ζημιές οι οποίες επηρέασαν την αρτιότητα του κτιρίου. Ήλθε στη συνέχεια και ο ισχυρός σεισμός του Μαρτίου του 1941 και καταστράφηκε ολόκληρος ο επάνω όροφος. Μεταπολεμικά το κατεστραμμένο κτίριο κατεδαφίσθηκε και στη θέση του οικοδομήθηκε το κτίριο της Λέσχης Αξιωματικών Φρουράς Λαρίσης, το οποίο άρχισε να λειτουργεί με την σημερινή μορφή του από το 1954. [13]
Στην αμέσως επόμενη γωνία, εκεί που βρίσκεται σήμερα το υποκατάστημα της “ALPHA BANK» στεγαζόταν τη δεκαετία του ’30, στο μέσο το φωτογραφείο του Ιωάννη Κουμουνδούρου Φιλελλήνων, στα δεξιά μας, στην οδό Φιλελλήνων, λίγα χρόνια πριν τον πόλεμο το ρολογάδικο “ΑΓΓΛΙΑ” της οικογένειας Χαλλ. Στο ίδιο κτίριο στεγαζόταν και η τότε «ΛΑΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ», αυτή καταλάμβανε το τμήμα που κοιτούσε προς την Κεντρική Πλατεία Θέμιδος. Αμέσως μετά ήταν το ξενοδοχείο το «ΣΤΕΜΜΑ».
Λάρισα, άποψη της βορεινής πλευράς της κεντρικής πλατείας, Κύπρου με Φιλελλήνων, με φόντο το κτίριο της τότε Λαϊκής Τράπεζας αριστερά, στο μέσο ξεχωρίζει ο τρούλος του Οθωμανικού Χαμάμ και δεξιά η υπό κατασκευή Λέσχης Αξιωματικών. Χρονολογία: 1952 περίπου. Εκδότης-φωτογράφος Φωτο-Γεν, του Βολιώτη γλύπτη και φωτογράφου Μίμη Γεντέκου, το διάστημα που κατοικούσε στη Λάρισα και εργαζόταν ως καθηγητής Τεχνικών και είχε εγκαταστήσει το εργαστήριο του στο χώρο που στεγάζεται το 4ο Γυμνάσιο της πόλης μας.
Η Λέσχη Αξιωματικών άρχισε να κτίζεται το 1950. Όταν χτιζόταν βρέθηκε στην εκσκαφή ένα λαγούμι υπόλειμμα παλιών φυλακών του 19ου αιώνα. Ολοκληρώθηκε το 1953. Ενδιαφέρον στην αρχιτεκτονική του σημερινού κτιρίου είναι ότι διατήρησε μερικώς την ημικυλινδρική μορφή της γωνίας, εκεί που συναντώνται οι δύο πλευρές του κτίσματος. Από τα μέσα της δεκαετίας αποτελεί το κτίριο όπου στην είσοδο του στήνεται δυο φορές το χρόνο η εξέδρα των επισήμων, για την μαθητική και στρατιωτική παρέλαση στις εθνικές μας εορτές.
Τρίτη 24 Οκτωβρίου 1944. Παρέλαση συντάγματος ιππικού με επικεφαλείς στρατιωτικό Διοικητή Δήμο Κασσάνδρα και τον καπετάνιο της ταξιαρχίας Μ. Μπουκουβάλας (Τάσσος) στην οδό Αλεξάνδρας, μπροστά από την κατεστραμμένη Λέσχη Ασλάνη. Από το βιβλίο «ΛΑΡΙΣΑ. Εικόνες του χθες» της Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας – Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα.
Πρόκειται για την επόμενη ημέρα από την απελευθέρωση της Λάρισα. Η πρώτη παρέλαση-είσοδος από τα τμήματα του ΕΛΑΣ που εισήλθαν στην πόλη, έγινε στην οδό Παπαναστασίου, μπροστά από το παλιό κτίριο της «ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ». Στις 24 Οκτωβρίου η παρέλαση ήταν συντονισμένη και έγινε κατά μήκος της οδού Κύπρου. Πλήθος κόσμου ήταν συγκεντρωμένο και από τις δυο πλευρές του δρόμου ενώ οι πανηγυρικοί της ημέρας έγιναν από τον 1ο όροφο του ξενοδοχείου «ΟΛΥΜΠΙΟΝ».
Για το κλίμα εκείνης της ημέρας αναφέρει χαρακτηριστικά ο Λάζαρος Αρσενίου:
«Την άλλη μέρα έγινε στρατιωτική παρέλαση. Στους στρατώνες είχε εγκατασταθεί το 4οΣύνταγμα Πεζικού του ΕΛΑΣ με Διοικητή τον ταγματάρχη Γιώργο Καρφή και Καπετάνιο τον Στάθη Ανέστη-Σκουφά. Στο ισόγειο της Εθνικής Τράπεζας εγκαταστάθηκε η Θεσσαλική 1η Μεραρχία του ΕΛΑΣ με Διοικητή τον συνταγματάρχη Ιωάννη Μουστεράκη και Καπετάνιο τον δάσκαλο Γιώργο Μπλάνα-Κίσσαβο. Η παρέλαση ξεκίνησε από το Φρούριο προς τον Άγιο Νικόλαο. Μπροστά η μπάντα της 1ηςΜεραρχίας με ολοκαίνουργια πνευστά όργανα που προορίζονταν για τον Ζέρβα, αλλά στον δρόμο προς το Μέτσοβο τα πήρε ο ΕΛΑΣ και μαέστρο τον Αστραπόγιαννο (τον γνωστό συνθέτη Αλέξη Ξένο). Το συγκεντρωμένο πλήθος στην πλατεία περίμενε να δει κατσαπλιάδες με γενειάδες ντυμένους όπως-όπως, αλλά έκπληκτο βλέπει να παρελαύνει στρατός οργανωμένος σε λόχους και διμοιρίες, μ’ επικεφαλής αξιωματικούς και με στρατιώτες νέους, ντυμένους με στολή χακί, ξυρισμένους άπαντες, να βαδίζουν σταθερά, με πρόσωπα σεμνά, να λάμπουν από το αίσθημα εκπλήρωσης του ύψιστου καθήκοντος στην πατρίδα και τραγουδώντας “Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα… Το δίκιο και την Λευτεριά”». [14]
Παρέλαση στην Κεντρική πλατεία της Λάρισας. Χρονολογία: 28 Οκτωβρίου 1944. Φωτογραφία από το αρχείο του Κλεάνθη Μάρκου, χαρισμένη στη Φωτοθήκη Λάρισας.
Εκτός από την παρέλαση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ, με αφορμή την απελευθέρωση της Λάρισας, τέσσερις μέρες μετά ακολούθησε εκ νέου παρέλαση, αυτή τη φορά επάνω στην πλατεία, από ομάδα πολιτών με αφορμή την γιορτή της 28ης Οκτωβρίου. Πρόκειται για την πρώτη επίσημη εκδήλωση, στην πόλη, για την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου μετά την απελευθέρωση της χώρας μας.
Η 28 Οκτωβρίου ανακηρύχθηκε ως εθνική εορτή στις 24 Οκτωβρίου 1944, λίγες ημέρες μετά την απελευθέρωση της Αθήνας (12 Οκτωβρίου) και την άφιξη της κυβέρνησης Γεωργίου Παπανδρέου στην απελευθερωμένη Αθήνα (18 Οκτωβρίου). Στο διάγγελμα του για την 28η Οκτωβρίου 1944 ο πρωθυπουργός ανέφερε μεταξύ άλλων και τα εξής “Ελεύθεροι πανηγυρίζομεν την 4ην επέτειον της 28ης Οκτωβρίου. Η Κυβέρνησις την αναγόρευσεν εθνικήν εορτήν, ομότιμον προς της 25ην Μαρτίου 1821. Διότι ανάλογος υπήρξεν η δοκιμασία και η δόξα του Έθνους…”. Η αυθόρμητη αυτή καθιέρωση από τον πρωθυπουργό μπορεί κανείς να πει ότι αποτέλεσε την αρχή του εορτασμού.
Η πρώτη αναφορά για τον εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου εντοπίζεται πιο νωρίτερα, στην ιδρυτική προκήρυξη του ΕΑΜ της 10ης Οκτωβρίου 1941, στην οποία αναφέρεται ότι: “Στις 28 Οκτωβρίου αγωνιστείτε για το εθνικό ξεκίνημα με κάθε είδους εκδήλωση. Το ΕΑΜ καλεί όλους τους Έλληνες και τις Ελληνίδες στις 28 Οκτωβρίου στο σπίτι τους, στον τόπο της δουλειάς τους, στο καφενείο, στο τραμ, στον κινηματογράφο, στο θέατρο, να χαιρετούν με τις λέξεις ΤΣΑΡΟΥΧΙ-ΕΑΜ. Το ΕΑΜ είχε ορίσει το τσαρούχι ως έμβλημα νίκης, κάτι αντίστοιχο με το διεθνές σήμα νίκης V “. Αν και η κατοχική κυβέρνηση έλαβε κατασταλτικά μέτρα για να εμποδίσει τον πρώτο εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου και απαγόρευσε τις εκδηλώσεις με αυστηρές ποινές, στο Πανεπιστήμιο αλλά και σε άλλους χώρους έγιναν σιωπηρά εκδηλώσεις και ομιλίες. Την παραμονή της 28ης Οκτωβρίου εκατοντάδες φοιτητές στις αίθουσες του Πανεπιστημίου ζητούσαν από τους καθηγητές αντί μαθημάτων να γίνουν αναφορές στην πρώτη επέτειο. Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Τσάτσος (ο μετέπειτα πρόεδρος της Δημοκρατίας), παρά την απαγόρευση της πρυτανείας, εκφώνησε μια εμπνευσμένη ομιλία, η οποία όμως είχε σαν αποτέλεσμα δύο ημέρες μετά να οδηγηθεί σε απόλυση. Παρόμοιες σιωπηρές εκδηλώσεις γίνονταν και τα επόμενα κατοχικά χρόνια. [15]
Το οδοιπορικό μας στην παλιά Λάρισα συνεχίζεται…
Θωμάς Ζ. Κυριάκος
thomask.larissa@gmail.com
Μέλος της Φωτοθήκης Λάρισας
[11] Οι πληροφορίες προέρχονται από την ιστοσελίδα του Φαρμακείου Ιωάννη Ν. Βλαχοστέργιου.
[12] «ΝΟΣΤΑΛΓΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΛΑΡΙΣΑ – Οδός Βενιζέλου από το Τσούγκαρι μέχρι το Γενί Τζαμί», του Θωμά Ζ. Κυριάκου, δημοσιεύτηκε στη Larisspress στις 26 Απριλίου 2020.
[13] «ΕΝ ΛΑΡΙΣΣΗ -To Μέγαρο Μεχμέτ Χατζημέτου», του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου,
δημοσιεύτηκε στη larissanet.gr, στις 25 Οκτωβρίου 2015.
[14] «Η Απελευθέρωση της Λάρισας από τη Γερμανική Κατοχή», του Λάζαρου Αρσενίου- Γραμματέα της Επιτροπής Πόλης Λάρισας του ΕΑΜ- Μέλος της Πανθεσσαλικής Επιτροπής του ΕΑΜ, εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 21 Οκτωβρίου 2016.
[15] Δελφάκης Νίκος, Η καθιέρωση της 28ης Οκτωβρίου ως εθνικής γιορτής, 27. 10. 2016, Arcadiapostal
