Του ΛΕΥΤΕΡΗ ΠΑΠΑΣΤΕΡΓΙΟΥ
Στην ιρλανδική και σκωτσέζικη μυθολογία η λέξη «banshee» αναφέρεται σε ένα θηλυκό πνεύμα, του οποίου ο σπαρακτικός θρήνος και οι κραυγές προειδοποιούν για έναν επικείμενο θάνατο σε ένα σπίτι. Συνήθως περιγράφεται ως άσχημο και δυσάρεστο στην όψη πνεύμα, το οποίο είναι «ντυμένο» στα λευκά ή γκρι. Το θηλυκό αυτό πνεύμα δεν ευθύνεται για τους θανάτους, αντίθετα λειτουργεί ως «κακός οιωνός» και προάγγελος του θανάτου. Πολλές φορές εμφανίζεται ως μια όμορφη γυναίκα, η οποία κλαίει γοερά αντί να τσιρίζει, εξαιτίας της αναστάτωσης που νιώθει για τον επερχόμενο θάνατο και τρίβει τη ματωμένη της ρόμπα σε ένα ποτάμι, φτιάχνοντας τα μαλλιά της με μια ασημένια χτένα. Ο Matt Simon γράφει στο Wired ότι ένας τρόπος για να «αποδείξει» κανείς την ύπαρξη του πνεύματος αυτού είναι να ακολουθήσει τα εξής βήματα: «τοποθετήστε έναν ποντικό σε ένα κλουβί στο προαύλιό σας. Όταν ακούσετε τις κραυγές του “banshee” και το θόρυβο από το κελί, ανάψτε τα φώτα. Αυτό που θα αντικρίσετε θα είναι ένα από τα πιο μεγαλοπρεπή πλάσματα της Φύσης: μια κουκουβάγια (τυτώ)».
Μύθοι και λαϊκές δοξασίες συνδέονται άμεσα με την Τυτώ. Πεπλόγλαυκα (Tyto alba στην επιστημονική λατινική της ονομασία) ή αλλιώς ο γνωστός μας μπούφος. Ένα από τα πιο ανθρωπόφιλα είδη πτηνών, καθώς φωλιάζει κατά κύριο λόγο σε εγκαταλλελειμμένα κτίρια και ανθρώπινες κατασκευές, όπως σιλό, αχυρώνες, στάβλους, αγροτικές αποθήκες, πέτρινα και πλίνθινα σπίτια.
Η Τυτώ τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με μικρά θηλαστικά (ποντικια-τρωκτικά) ενώ ο τρόπος που «χτυπάει» είναι μοναδικός. Η εξαφάνισή της από το Θεσσαλικό οικοσύστημα είχε ως αποτέλεσμα τα ποντίκια να… “κάνουν πάρτι” στις καλλιέργειες και ως εκ τούτου να χρειάζεται να δαπανηθούν εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ για τη χρήση φαρμάκων με στόχο την προστασία των καλλιεργειών, κάτι όμως που έχει άλλου είδους συνέπειες στην υγεία του πληθυσμού.
Χαρακτηριστικές είναι οι ανακοινώσεις των τελευταίων ετών στον τοπικό τύπο:
«Ασυνήθιστα μεγάλος αριθμός τρωκτικών επιτίθεται, κυριολεκτικά, στα χωράφια των παρακάρλιων περιοχών… Το φαινόμενο μοιάζει να μην έχει προηγούμενο καθώς τα ποντίκια στην κυριολεξία έχουν κατακλύσει τεράστιες εκτάσεις, ανοίγουν τρύπες στο έδαφος και δημιουργούν τις υπόγειες φωλιές τους απ’ όπου τρέφονται με τις ρίζες ή και το υπέργειο τμήμα των φυτών…»
«Ένας τόσο μεγάλος αριθμός τρωκτικών, επισημαίνουν αγρότες της περιοχής του Καλαμακίου, πρέπει να αντιμετωπιστεί συλλογικά με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον. Πρέπει να αντιμετωπιστεί υπεύθυνα και επιστημονικά, είτε γιατί τα ποντίκια προκαλούν καταστροφή των καλλιεργειών που συνεπάγεται μείωση της παραγωγής και κατ’ επέκταση μείωση του εισοδήματος των παραγωγών, είτε γιατί είναι πολύ επικίνδυνα για τη μετάδοση ασθενειών στους ανθρώπους»
«Αν ψεκάσουμε για να τα σκοτώσουμε, τότε το φάρμακο θα πάει και στα σιτηρά που απέμειναν…»
Γιατί λοιπόν αυτό που μπορεί να κάνει η φύση να χρειάζεται να το κάνει η φαρμακολογία;
Ένας Λαρισαίος ερευνητής, ο Βασίλης Μποντζώρλος, έχει αφιερώσει τη ζωή του στη μεγάλη επιστροφή: Η Τυτώ πίσω στο Θεσσαλικό κάμπο! Ένα πρόγραμμα το οποίο έχει ήδη γίνει μέρος της εθνικής στρατηγικής του Ισραήλ και τρέχει με επιτυχία και στην Κύπρο γιατί να μην γίνει μέρος και της ελληνικής αγροτικής ανάπτυξης;
«Αποφοίτησα Δασολόγος το 2002, είμαι Λαρισαίος, και πριν αποφοιτήσω ακόμη πήρα την κατεύθυνση Οικολογίας & Διαχείρισης Άγριας Πανίδας, και μελέτησα την Τυτώ τότε αρχικά σε 4 φωλιές φυσικές, τα χρόνια 1999 με 2002, πάντα στη Θεσσαλία», μου λέει ο Βαίλης Μποτζώρλος, πιάνοντας από την αρχή το νήμα της δικής του πορείας.
Εν συνεχεία, το 2003 με 2009 πήγα στην Ισπανία με 2 υποτροφίες, μια Ισπανική (BecasMae Aeci) και μία Ελληνική (Χλωρού). Εκεί, στο Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα έκανα το διδακτορικό μου στη σχολή Βιολογίας, στο τμήμα Ζωικής Οικολογίας (Animal Ecology). Για το διδακτορικό, μοίρασα το χρόνο μου μεταξύ Ισπανίας και Ελλάδας, δούλεψα πάλι με την Τυτώ, και διερεύνησα την Τροφική της οικολογία στη Θεσσαλία σε βάθος και πως αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να διερευνηθεί η κατανομή και η αφθονία των τρωκτικών στο αγροτικό οικοσύστημα.
Για το διδακτορικό μου, γύρισα και ερεύνησα 300 χωριά στη Θεσσαλία. Μοναδικές στιγμές και εικόνες. Από το 2010 μέχρι και σήμερα, σε 50 χωριά δείκτες που κάνουμε συνεχείς καταμετρήσεις με 3 πρωτόκολλα, δλδ χωρία όπου η Τυτώ έχει παραδοσιακά εδώ και πολλές δεκαετίες αναπαραγωγή, ο πληθυσμός της Τυτώ μειώθηκε κατά 30%, καθώς δεν βρίσκει πια θέσεις φωλεοποίησης. Είναι είδος που φωλιάζει αποκλειστικά σε παλαιά σπίτια, κτίρια, πέτρινα, πλίνθινα, αποθήκες, και φωλιάζει μέσα στις σκέπες. Οπότε καθώς πλέον τα παλιά σπίτια πέφτουν λόγω παλαιότητας, τα καινούρια ανακαινίζονται χωρίς να αφήνουν ελεύθερες εισόδους, το είδος δεν έχει πλέον πού να φωλιάσει και μειώνεται», μου εξηγεί και ταυτόχρονα αναδεικνύει, όχι απλώς το πρόβλημα μα και τη λύση του.
Το BARN OWL PROJECT στο Ισραήλ, και στη Μέση Ανατολή
Το 1982, ο Yossi Leshem, καθηγητής στο τμήμα Ζωολογίας του Πανεπιστημίου του Τελ Αβιβ στο Ισραήλ, είχε έρθει αντιμέτωπος με 2 προβλήματα: Τις μεγάλες καταστροφές των αγροτικών καλλιεργειών από τους μεγάλους πληθυσμούς τρωκτικών στο Ισραήλ, και στη συνέχεια, εξ αιτίας της αλόγιστης χρήσης τοξικών τρωκτικοκτώνων για την εξόντωση των τρωκτικών, τη δευτερογενή δηλητηρίαση αρπακτικών πτηνών τα οποία θηρεύαν/τρέφοταν με δηλητηριασμένα ποντίκια
Το 1984, ο Καθηγητής Yossi Leshem τοποθέτησε στην αγροτική ιδιοκτησία (kibbutz) του αγρότη Shaul Aviel στο Ισραήλ, μία περιοχή που ονομάζεται Sde Eliyahu και βρίσκεται νότια της κοιλάδας του Ισραήλ Beit Shean Valley, τους πρώτους 14 ξύλινους τεχνητούς κλωβούς φωλεοποίησης για Τυτώ. Μέσα σε σε 30 χρόνια, ο Yossi Leshem με συνέπεια και εργατικότητα και μοναδική επιμονή, κατάφερε να μετατρέψει την πρώτη αυτή κίνηση τοποθέτησης 14 κλωβών φωλεοποίησης, σε ένα εθνικό πρόγραμμα για το Ισραήλ, και σε ένα μοναδικό παγκόσμιο παράδειγμα χρήσης της Τυτώ ως φυσικό ρυθμιστή των πληθυσμών των τρωκτικών σε ολόκληρη την επικράτεια του Ισραήλ, αριθμώντας σήμερα τους 4.000 κλωβούς φωλεοποίησης. Ο Shaul Aviel, από το 1984 μέχρι και σήμερα είναι φανατικός υποστηρικτής της Τυτώ και την χρησιμοποιεί ως φυσικό ρυθμιστή των επιβλαβών τρωκτικών. Μέχρι και σήμερα γυρίζει τον κόσμο μαζί με τον Yossi Leshem διδάσκοντας σε ομάδες αγροτών, επιστημόνων, φορέων και οργανισμών, την εξέλιξη του πρότζεκτ στο Ισραήλ.
Το παράδειγμα του Ισραήλ αυτή τη στιγμή είναι μοναδικό παγκοσμίως, και έχει αποδώσει σημαντικά αποτελέσματα σε πολλά επίπεδα. Τα βασικότερα επιτεύγματα του πρότζεκτ είναι πως αρχικά, ενδυναμώθηκε ο δεσμός μεταξύ αγρότη και ενός είδος-συμβόλου για την άγρια ζωή, την Τυτώ, έναν ανώτερο άρπαγα που ζει μαζί με τον άνθρωπο στα αγροτικά μας οικοσυστήματα. Δεύτερον, με την υιοθέτηση της λύσης ενός φυσικού ρυθμιστή των πληθυσμών των τρωκτικών, μειώθηκε σημαντικά η χρήση τρωκτικοκτώνων στις αγροτικές περιοχές, και μειώθηκε αισθητά το ποσοστό δευτερογενών δηλητηριάσεων. Με τον τρόπο αυτό, η Τυτώ αποτέλεσε τον απαραίτητο συνδετικό κρίκο, για να ενταχθεί ο αγροτικός κόσμος, σε μία φιλο-περιβαλλοντική πρακτική, σε μία συζήτηση και πράξη που αφορά την πραγματική συνύπαρξη-σύμπραξη-συμβίωση, του αγροτικού κόσμου και της άγριας ζωής. Ένα μέγιστο παράδειγμα συνειδητοποίησης από τον αγροτικό κόσμο, της έννοιας της βιοποικιλότητας στην αγροτική διαχείριση.
Σε αυτή την πορεία των 30 ετών προγράμματος στο Ισραήλ, 2 συγκλονιστικά γεγονότα έλαβαν χώρα επίσης, εκ των οποίων το ενα αφορά την ταραγμένη Μέση Ανατολή και το ρόλο της Τυτώ πλέον ως σύμβολο-πλατφόρμα ειρηνευτικών διαδικασιών, και το άλλο ανέδειξε τον σημαντικό ρόλο της Ελλάδος στον πανευρωπαϊκό χάρτη κατανομής και μελέτης του είδους.
H Τυτώ στη Μέση Ανατολή ως σύμβολο ειρήνης και ως πλατφόρμα ειρηνευτικών διαδικασιών και διαπραγματεύεσεων
Κατά την εξέλιξη του προγράμματος τεχνητών κλωβών φωλεοποίησης για την Τυτώ στο Ισραήλ, υπήρξαν δυο σημαντικές στιγμές ορόσημα, που εξέλιξαν το πρόγραμμα σε κάτι υπερεθνικό και συμβολικό για την περιοχή της Μέσης Ανατολής. Στις αρχές του 2000, αποδείχθηκε με την εφαρμογή πομπών gps παρακολούθησης των μετακινήσεων της Τυτώ που τοποθετήθηκαν σε άτομα Τυτώ στο Ισραήλ, πως άτομα που φώλιαζαν σε τεχνητούς κλωβούς φωλεοποίησης στο Ισραήλ, μετακινούταν και ζευγάρωναν με άλλες Τυτώ οι οποίες φώλιαζαν σε τεχνητούς κλωβούς φωλεοποίησης στην πλευρά της Ιορδανίας.
Το γεγονός αυτό μετέτρεψε την Τυτώ σε μία πλατφόρμα ειρηνευτικής διαδικασίας και οδήγησε στην έναρξη συνομιλιών μεταξύ Ιορδανίας, Ισραήλ και Παλαιστίνης για να εδραιωθεί μία συνεργασία μεταξύ τους για την προστασία και διατήρηση της Τυτώ. Ισραηλινοί αγρότες αρχίζουν να συνεργάζονται με Ιορδανούς και Παλαιστίνιους αγρότες, ανταλλάσσουν επισκέψεις και γνώσεις, υπο την επίβλεψη και καθοδήγηση του Yossi Leshem και του Shaul Aviel. Στην αρχή υπήρχε δυσπιστία, και οι διαδικασίες ήταν δύσκολες, αλλα σιγια σιγα και με επιμονή, δημιουργήθηκε μια μαγική συνεργασία μεταξύ των τριών πλευρών. Ιορδανοί αγρότες συνεργάζονται και επικοινωνούν και επισκέπτονται Ισραηλινούς αγρότες, και αντίστροφα, και η Παλαιστίνη έχει επίσης αρχίσει πρόσφατα να συμμετέχει και αυτή στην διαδικασία.
Μετά την εντυπωσιακή περιγραφή του project στο Ισραήλ, μαθαίνω πως και η κυβέρνηση της Κύπρου υιοθετεί το ίδιο ακριβώς πρόγραμμα, με τη συμμετοχή σε αυτό και του Λαρισαίου επιστήμονα. Ποιοι οι στόχοι όμως για την Ελλάδα;
Στόχος μας είναι να τοποθετήσουμε κι άλλους τεχνητούς κλωβούς φωλεοποίησης εντός παλαιών κτιρίων, ώστε να υποστηρίξουμε τις παλιές κλασσικές θέσεις φωλεοποίησης και να αναπτύξουμε δυναμικά, ένα αντίστοιχο πιλοτικό project στην Θεσσαλία σε πέντε δήμους, με τοποθέτηση κλωβών εντός των αγροτεμαχίων με χωροθέτηση, ώστε να ξεκινήσει και στη Θεσσαλία το φιλόδοξο πρόγραμμα φυσικού ελέγχου των τρωκτικών. Η Περιφέρεια Θεσσαλίας και προσωπικά ο Περιφερειάρχης Κώστας Αγοραστός έχουν δείξει ενδιαφέρον για το project. Ωστόσο ο ίδιος ο Βασίλης Μποντζώρλος δεν σταματά εδώ:
Βιοποικιλότητα, Αγροτική Διαχείριση, Πράσινη Οικονομία, μπορούνε και πρέπει να περπατήσουνε μαζί. Το μέλλον είναι στη γεωργία. Το ασφαλές μέλλον απαιτεί νέα μοντέλα διαχείρισης, και ανταγωνιστική-φιλο-περιβαλλοντική πρακτική. Αγαπάμε τη γεωργία, τη Θεσσαλία, και τη μοναδική αγροτική βιοποικιλότητα. Και εκεί θα συνεισφέρουμε, αφουγκραζόμενοι και τη Φύση, και τον Αγρότη.
Μακάρι ολοένα και περισσότεροι να ενστερνιστούν το ίδιο όραμα. Άλλωστε αυτό πλέον είναι κάτι που αποτελεί μονόδρομο για την συνολικότερη ανάπτυξη της χώρας…
