Γράφει ο Θωμάς Κυριάκος
Το 4ο Γυμνάσιο-Λύκειο Λάρισας έχει το μοναδικό προνόμιο, σε σχέση μετά υπόλοιπα διδακτήρια της πόλης μας, να φιλοξενεί ένα άγνωστο σε πολλούς, εξαιρουμένων των μαθητών και των εκπαιδευτικών του σχολείου, άγαλμα. Ένας σιωπηλός παρατηρητής στέκει εδώ και επτά δεκαετίες στον προαύλιο χώρο του. Χώρο γεμάτο ζωή και παιδικές φωνές, από τη δεκαετία του ’60 όταν ανεγέρθη το διδακτήριο του τότε Γυμνασίου Θηλέων της πόλης. Που δεν μένει ποτέ μόνος του μιας και το προαύλιο του αποτελεί σημείο συνάντησης για τους μπασκετόφιλους της περιοχής, τα σαββατοκύριακα και σε περιόδους διακοπών, αφού δίπλα του είναι οι μπασκέτες του σχολείου. Πρόκειται για τον ανδριάντα του Ρήγα Φεραίου.
Από το 1963 έως σήμερα χιλιάδες μαθητές και μαθήτριες έχουμε βρεθεί σ΄ αυτό το προαύλιο και σχεδόν όλοι μας, αφού κι εγώ υπήρξα μαθητής του 4ου Γυμνασίου/Λυκείου για έξι χρόνια, από το 1980 έως το 1986, σταθήκαμε πολλές φορές δίπλα του. Σαν συμμαθητές, σαν φίλοι. Ο «Ρήγας» πολλές φορές μας έκρυψε, όταν θέλαμε να αποφύγουμε κάποιον καθηγητή ή συμμαθητή μας. Εκεί μαζευόμασταν στη σκιά του, στα «κενά» ή περνούσαμε λίγη ώρα πριν επιστρέψουμε στο σπίτι, μετά από μια εκδρομή ή πριν πάμε φροντιστήριο. Αποτελούσε και αποτελεί έως και σήμερα τον «συνένοχο» στις κακές συνήθειες κάποιων μαθητών, μιας και το “καπνιστήριο” του σχολείου ήταν πίσω από την ευμεγέθη σιλουέτα του.
Ο γλύπτης Μίμης Γεντέκος στο εργαστήρι του με τον ανδριάντα του Ρήγα. Χρονολογία: 1948. Από το λεύκωμα «Μίμης Γεντέκος», επιμέλεια Χρ. Μπεχλιβάνος, εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ, του 2005.
Η παρουσία του αγάλματος χρονολογείται από το 1948, χρόνια που σμιλεύτηκε το πρόπλασμα του Ρήγα από τον Μίμη Γεντέκο, γλύπτη εγνωσμένης αξίας. Ο Μίμης Γεντέκος γεννήθηκε το 1905 στην Αθήνα. Η καταγωγή της μητέρας του ήταν από τη Μακρινίτσα. Λόγω του πατέρα του, ήταν υπάλληλος των ΤΤΤ, δηλ. Ταχυδρομικός, η οικογένεια του τον ακολουθούσε στις μεταθέσεις του. Τα εφηβικά του χρόνια τα πέρασε στον Τύρναβο, όπου το 1921, σε ηλικία 16 ετών, πέφτοντας από δένδρο υπέστη σοβαρά κατάγματα στη λεκάνη και το δεξιό του πόδι. Έμεινε κλινήρης επί διετίας και το πόδι του αχρηστεύτηκε. Η αναπηρία του αυτή δεν στάθηκε εμπόδιο στη ζωή του. Συνέχισε με μεγαλύτερο πείσμα. Το 1924 τέλειωσε το εξατάξιο Γυμνάσιο στη Λάρισα και από το 1925 έως το 1935 φοίτησε αρχικά στο τμήμα Ιχνογραφίας της Σχολής Καλών Τεχνών και κατόπιν μεταπήδησε στο τμήμα Γλυπτικής και Ζωγραφικής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών του Μετσοβείου Πολυτεχνείου. Το 1935 διορίσθηκε καθηγητής Τεχνικών στην Αχιλλοπούλειο Εμπορική Σχολή Τσαγκαράδας, όπου παρέμεινε και όλη τη διάρκεια της κατοχής, μέχρι το 1945.
Οδός Ηπείρου με Ανθ. Γαζή. Ο χώρος του παλιού Γυμναστηρίου. Λεπτομέρεια από φωτογραφία που ευγενικά παραχώρησε στη Φωτοθήκη Λάρισας ο κ. Σπύρος Ποδάρας. Χρονολογία: αρχές του 1950.
Το 1945 διορίσθηκε καθηγητής Τεχνικών στο Β’ Γυμνάσιο Λαρίσης και παρέμεινε στην πόλη μας μέχρι το 1958. Έμενε στην οδό Ηπείρου 102, στο χώρο του Γυμναστηρίου του Γυμνασίου, σε ένα μικρό οίκημα που του παραχωρήθηκε. Το Γυμναστήριο βρισκόταν στη δυτική πλευρά του σημερινού σχολείου, περίπου στα όρια του προαυλίου του 4ου Λυκείου και του πεζοδρόμου που χωρίζει τις δυο αυλές, του Λυκείου και του 2ου Δημοτικού. Εκεί διαμόρφωσε κατάλληλα το χώρο χωρίζοντας τον στα δυο. Ένα δωμάτιο για κατοικία και ένα μικρό χώρο για καλλιτεχνικό εργαστήριο γλυπτικής, ζωγραφικής και φωτογραφείο, το γνωστό τη δεκαετία του ’50 ως «Φωτο-ΓΕΝ». Ο εξωτερικός χώρος ήταν πολλές φορές κατειλημμένος από διάφορες γλυπτές συνθέσεις. Κατασκεύαζε Ηρώα για διάφορες πόλεις, όπως επίσης προτομές και ανάγλυφα για συλλόγους και δήμους. Άξιο αναφοράς είναι ότι το 1926, σε ηλικία 21 χρονών φιλοτέχνησε το Ηρώο της πόλης του Τυρνάβου, που βρίσκεται στην είσοδο της πόλης στην περιοχή της «Τούμπας», το 1955 τη «Γυναίκα της Πίνδου» στη Σαμαρίνα και το μνημείο του «Θεσσαλού Αγρότη» στο Κιλελέρ, έργου που πέρασε διάφορες περιπέτειες, από το 1980 που έγινε η ανάθεση του στον Γεντέκο μέχρι το 1995 που τοποθετήθηκε.
Το πρόπλασμα του ανδριάντα του Ρήγα Φεραίου, ύψους 2,85 μ. χωρίς τη βάση του, για διάφορους λόγους δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Έστεκε πάντοτε έξω από τους χώρους του εργαστηρίου του, όπου διατηρήθηκε και μετά τη μετάθεσή του στην Αθήνα το 1958, απλώς μετά την κατασκευή του «Κουτσίνειου» τοποθετήθηκε στη νοτιοανατολική γωνία του πρώην σχολικού Γυμναστηρίου. Ο Μίμης Γεντέκος το 1985 εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αγριά, όπου μετέφερε και το εργαστήριό του. Πέθανε τον Αύγουστο του 1998 σε ηλικία 93 ετών. [1]
Ο χώρος που φιλοξενεί το άγαλμα του Ρήγα, το 4ο Γυμνάσιο – Λύκειο Λάρισας κτίσθηκε το 1963 κατ΄επιθυμία του Ανδρέα και της Άννας Κουτσίνα. Το ζεύγος Κουτσίνα δεν είχε αποκτήσει παιδιά έτσι στα τελευταία χρόνια της ζωής τους αποφάσισαν να κτίσουν ένα εκπαιδευτήριο στην συνοικία τους τα Σουφλάρια (Σαράντα Μαρτύρων). Την επιθυμία τους αυτή δε κατάφεραν να την υλοποιήσουν, αφού το 1959 τον Ανδρέα τον πρόλαβε ο θάνατος. Η σύζυγός του Άννα, μοναδική κληρονόμος, ακολουθώντας πιστά τις εντολές της διαθήκης του, ξεκίνησε τις διεργασίες για την κατασκευή του διδακτηρίου, χωρίς όμως να προλάβει να τις προχωρήσει, γιατί πεθαίνει το 1961. Στο σημείο αυτό τα τέσσερα αδέλφια της Άννας, Θεόδωρος, Αθανάσιος, Εμμανουήλ και Χαρίλαος Σακελλάριος, κληρονόμοι τους, πήραν την απόφαση να εκπληρώσουν την επιθυμία του ζεύγους Κουτσίνα.
Ιεραρχώντας τις εκπαιδευτικές ανάγκες της Λάρισας, αποφάσισαν να κατασκευάσουν Γυμνάσιο Θηλέων, αφού αυτό συστεγαζόταν με το Αρρένων και δεν είχε δικό του κτίριο. Ως οικόπεδο προτιμήθηκε ο χώρος του Σχολικού Γυμναστηρίου, ο οποίος επί χρόνια παρέμενε ανεκμετάλλευτος και όχι τα Σουφλάρια. Μετά την ανέγερσή του τοποθετήθηκε εσωτερικά στο κτίριο αναμνηστική πλάκα η οποία διασώζεται έως σήμερα και αναγράφει τα εξής: “Το παρόν κτίριο ανήγειραν το 1963 ιδίαις δαπάναις οι αδελφοί Θεόδωρος Σακελλάριος, Αθανάσιος Σακελλάριος, Εμμανουήλ Σακελλάριος, Χαρίλαος Σακελλάριος, εις μνήμην Ανδρέου κ Άννης Κουτσίνα”.
Από το 1963 έως σήμερα έχουν μεσολαβήσει 57 χρόνια. Δυστυχώς οι φθορές στο άγαλμα είναι εμφανείς εδώ και πολλά χρόνια. Νομίζω ότι ήρθε η στιγμή ο «Ρήγας», με αφορμή τα έργα διαμόρφωσης του προαύλιο χώρου από το Δήμο Λαρισαίων, να αποκατασταθεί και να εκπληρώσει το σκοπό της δημιουργίας του από τον Γεντέκο. Να καθαριστεί, να συντηρηθεί και να υψωθεί πάνω σε βάθρο, όπως ήταν και ο αρχικός προορισμός του. Κατά την ταπεινή μου γνώμη το σήμα κατατεθέν του 4ου Γυμνασίου δεν πρέπει να φύγει από το φυσικό του χώρο, μπορεί απλώς να μεταφερθεί σε ένα άλλο σημείο, λιγότερο εκτεθειμένο σε καθημερινές φθορές και σε κοινή θέα από όλους τους διερχόμενους. Αυτή η θέση βρίσκεται στην βορειοανατολική πλευρά του σχολείου, στην υπερυψωμένη αυλή που υπάρχει από την πλευρά της οδού Ηπείρου, δίπλα στην κεντρική είσοδο του σχολείου. Χώρος σαφώς μικρότερος από το προαύλιο που το φιλοξενεί σήμερα, αλλά που θα αναδείξει το άγαλμα στην πόλη αφού πολλοί συμπολίτες μας αγνοούν έως και σήμερα την ύπαρξη του.
Ένα άγαλμα αναζητά την συνδρομή μας. Πιστεύω πως πρέπει να μεριμνήσουμε για τη δικαίωση του έστω και με εβδομήντα δύο χρόνια καθυστέρηση.
(Αφιερωμένο στους συμμαθητές και στους καθηγητές μας της περιόδου 1980/86)
Το οδοιπορικό μας στην παλιά Λάρισα συνεχίζεται…
Θωμάς Ζ. Κυριάκος
thomask.larissa@gmail.com
Μέλος της Φωτοθήκης Λάρισας
[1] Από το λεύκωμα «Μίμης Γεντέκος», επιμέλεια Χρ. Μπεχλιβάνος, εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ, του 2005.
[2] «Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα – Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΟΥΤΣΙΝΑ», του κ. Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου, δημοσιεύτηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ στις 27 Δεκεμβρίου 2017.
