Οι επιπτώσεις της πανδημίας στην εκπαίδευση είναι αποδεδειγμένα πολύ αρνητικές και είναι βέβαιο ότι θα εμφανιστούν σύντομα, αν όχι στο βραχυπρόθεσμο, στο μεσοπρόθεσμο μέλλον. Το επιχείρημα αυτό τεκμηριώνεται με βάση τα στοιχεία που παρουσιάζονται σε πρόσφατα δημοσιευμένες έρευνες του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), σε μελέτες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΕΕ), σε εργασίες ερευνητικών φορέων και σε επιστημονικά άρθρα μεμονωμένων ερευνητών.
Συγκεκριμένα:
Σε πρόσφατες μελέτες [1, 2] που εκδόθηκαν από τον ΟΟΣΑ τονίζεται ότι κάθε απώλεια μάθησης (learning loss) στους μαθητές του σήμερα συνεπάγεται απώλειες δεξιοτήτων στους εργαζομένους του μέλλοντος. Καθώς οι δεξιότητες των εργαζομένων έχουν άμεση επίπτωση στην παραγωγικότητα, υπολογίζεται ότι όλες αυτές «διαταραχές» που συμβαίνουν στη σχολική εκπαίδευση λόγω της πανδημίας θα μειώσουν τους ρυθμούς ανάπτυξης του ΑΕΠ παγκοσμίως κατά μέσο όρο 1,5% ετησίως για όλο το υπόλοιπο του αιώνα. Στις ίδιες μελέτες εκτιμάται ότι κάθε ένα τέταρτο σχολικού έτους που χάνεται για τους μαθητές θα έχει μελλοντικά, ως συνέπεια, να μειωθεί το εισόδημά τους κατά 3%, κατά μέσο όρο, καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής τους.
Σε πρόσφατη μελέτη της Επιστημονικής Υπηρεσίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Joint Research Centre of the European Commission) [3] παρουσιάζεται ότι η διακοπή της δια ζώσης εκπαίδευσης και η αντικατάστασή της με τη γενικευμένη και αποκλειστική εφαρμογή της διδασκαλίας από απόσταση έχει ως άμεση συνέπεια να παρατηρούνται σημαντικές απώλειες στη μάθηση των μαθητών/εκπαιδευομένων σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες (και κυρίως στις χαμηλότερες). Η μελέτη υπογραμμίζει ότι η πλήρης αντικατάσταση της δια ζώσης διδασκαλίας με τη διδασκαλία από απόσταση προκαλεί τους ακόλουθους παράγοντες, που με τη σειρά τους συντελούν σε απώλειες μάθησης:
· Οι μαθητές αποδεδειγμένα αφιερώνουν λιγότερο χρόνο στη μελέτη τους.
· Οι μαθητές βιώνουν άγχος και στρες.
· Έχει αλλάξει ο τρόπος αλληλεπίδρασης μεταξύ των μαθητών.
· Παρατηρείται έλλειψη κινήτρων στους μαθητές προκειμένου να μελετούν περισσότερο.
Παρόμοια ευρήματα που ενισχύουν ανάλογα συμπεράσματα παρουσιάζονται και σε άλλες έρευνες [4], ενώ στη χώρα μας μια ισχυρή ένδειξη για τις απώλειες μάθησης των μαθητών δόθηκε από τα αποτελέσματα των πανελληνίων εξετάσεων του 2020. Στις φετινές πανελλήνιες εξετάσεις, λόγω της εξαιρετικά χαμηλής επίδοσης των περισσοτέρων υποψηφίων, παρατηρήθηκε πτώση των βάσεων στο 71% (!) των τμημάτων, σε σύγκριση με τις βάσεις του 2019 [5].
Επιπρόσθετα όμως θα πρέπει να υπογραμμιστεί και να ληφθεί υπόψη και ένας άλλος, πολύ σημαντικά ανασταλτικός παράγοντας:
Η παντελής έλλειψη γνώσεων και η έλλειψη εμπειρίας των περισσοτέρων εκπαιδευτικών αναφορικά με τη μεθοδολογία, τις τεχνικές και τα μέσα εφαρμογής της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.
Στην πλειονότητά τους οι εκπαιδευτικοί, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη [3], δεν έχουν διδαχθεί ποτέ πως πρέπει να εφαρμόζουν τις μεθόδους του distance learning.
Στην πλειονότητά τους οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν ποτέ υιοθετήσει κατά το παρελθόν, στις εκπαιδευτικές πρακτικές τους, την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, στη μορφή μιας εκπαιδευτικής μεθόδου που μπορεί να συνδυαστεί συμπληρωματικά με τη συμβατική δια ζώσης εκπαίδευση για να υποστηρίξει τους μαθητές στη μελέτη τους, εκτός του πλαισίου του σχολικού ωραρίου.
Για να ακριβολογούμε όμως, στην εποχή μας, στην εποχή της πανδημίας, οι πρακτικές που εφαρμόζονται ευρύτατα στην εκπαίδευση έχουν ελάχιστη σχέση με τις αρχές και τις μεθοδολογίες της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Αυτό επισημαίνουν σημαντικοί ερευνητές του χώρου που, το Μάρτιο του 2020, δημοσίευσαν από κοινού ένα άρθρο για να τονίσουν ότι οι λύσεις που εφαρμόζονται στην εκπαίδευση δεν συνάδουν με την εξ αποστάσεως εκπαίδευση (distance learning) αλλά είναι απλά μια διδασκαλία εξ’ ανάγκης που γίνεται από απόσταση (emergency remote teaching) [6].
Πρέπει να καταστεί σαφές ότι η επιτυχία της υλοποίησης κάθε μαθήματος εξ αποστάσεως εκπαίδευσης εξαρτάται από ένα σύνολο προϋποθέσεων και συνθηκών [7]. Προϋποθέτει από τον εκπαιδευτικό προσεκτικό εκπαιδευτικό σχεδιασμό, στοχοθεσία και προγραμματισμό. Απαιτεί από τον εκπαιδευτικό να προετοιμάσει και να οργανώσει τα μαθήματα που διδάσκει, είτε με σύγχρονη είτε με ασύγχρονη διδασκαλία. Προϋποθέτει να εφαρμοστούν συστηματικά συγκεκριμένα εκπαιδευτικά μοντέλα και μεθοδολογίες. Απαιτεί την ανάπτυξη και τη χρήση κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού σε ψηφιακή μορφή. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση θα πρέπει να προσαρμόζεται στις ανάγκες, στο προφίλ και στις ιδιαιτερότητες του κάθε μαθητή ξεχωριστά. Πρέπει να δίνει έμφαση στο προσεκτικό σχεδιασμό της αξιολόγησης των μαθητών και στην αξιοποίηση της ανατροφοδότησης που λαμβάνει ο εκπαιδευτικός από τους μαθητές του. Βασική προϋπόθεση για την επιτυχία κάθε μαθήματος που διεξάγεται από απόσταση είναι η ενεργή συμμετοχή όλων των εκπαιδευομένων/μαθητών. Επίσης, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι κατάλληλες τεχνικές και τα κατάλληλα μέσα για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση ποικίλουν ανά εκπαιδευτική βαθμίδα και ανά ηλικιακή κατηγορία μαθητών/εκπαιδευομένων.
Ενημερωτικά, οι προαναφερόμενες βασικές αρχές διδάσκονται σε ένα εξαιρετικό Ανοικτό Διαδικτυακό Μάθημα (MOOC) [8] που δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων και υλοποιήθηκε με τη συνεργασία του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) και του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ). Το συγκεκριμένο ανοικτό διαδικτυακό μάθημα εστιάζει στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών πάνω στη μεθοδολογία της σχολικής εκπαίδευσης από απόσταση και είναι ανοικτό για κάθε ενδιαφερόμενο.
Παρά τις δυσκολίες, τις ελλείψεις και τα προβλήματα, θα πρέπει να συγχαρούμε και να ευχαριστήσουμε όλους τους εκπαιδευτικούς για τις προσπάθειες που καταβάλουν για την εκπαίδευση των παιδιών μας.
Θα πρέπει όμως επίσης να αναγνωρίσουμε και στη χώρα μας ορισμένες σημαντικές προκλήσεις, κυρίως για τη μετά Covid-19 εποχή, που όλοι ευχόμαστε να έρθει το συντομότερο. Οι προκλήσεις αυτές συζητούνται διεθνώς και αφορούν ευκαιρίες για απαραίτητες διαρθρωτικές αλλαγές που πρέπει να πραγματοποιηθούν στην εκπαίδευση [9,10]. Οι αλλαγές πρέπει να στοχεύσουν στην ουσιαστική ανάπτυξη των ψηφιακών ικανοτήτων των εκπαιδευτικών, στην αποτελεσματική αξιοποίηση εκπαιδευτικών τεχνολογιών και καινοτόμων παιδαγωγικών πρακτικών, στον επαναπροσδιορισμό και εκσυγχρονισμό της λειτουργίας του σχολείου, ώστε να μπορεί να υποστηρίζει τη μελέτη του κάθε μαθητή με τη χρήση σύγχρονων τεχνολογιών, όχι μόνο σε περιπτώσεις μιας έκτακτης ανάγκης, όχι μόνο στο πλαίσιο του σχολικού ωραρίου, αλλά και πέραν αυτού, καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας.
Πηγές:
[1] The Economic Impacts of Learning Losses, Eric A. Hanushek & Ludger Woessmann, September 2020, OECD.
[2] The impact of COVID-19 on education – Insights from Education at a Glance 2020, Andreas Schleicher, OECD, 2020.
[3] The likely impact of COVID-19 on education: Reflections based on the existing literature and recent international datasets. Technical Report, Joint Research Centre (JRC), Publications Office of the European Union, 2020.
[4] Research Shows Students Falling Months Behind During Virus Disruptions, Dana Goldstein, New York Times, June 4, 2020.
[5] Πανελλήνιες 2020: Πτώση των βάσεων στο 70% των τμημάτων- Συγκριτικοί πίνακες με το 2019, Iefimerida, 28 Αυγούστου 2020.
[6] The Difference Between Emergency Remote Teaching and Online Learning, Charles Hodges, Stephanie Moore, Barb Lockee, Torrey Trust and Aaron Bond, March, 27 2020.
[7] Teaching and Learning at a Distance: Foundations of Distance Education, Michael Simonson, Sharon Smaldino, Michael Albright and Susan Zvacek. 6th Edition, Upper Saddle River, NJ: Merrill, 2015.
[8] Μεθοδολογία της Σχολικής Εκπαίδευσης από Απόσταση, Δωρεάν ανοικτό διαδικτυακό μάθημα (MOOC) με θέμα την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στη μεθοδολογία της σχολικής εκπαίδευσης από απόσταση. Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) – Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ).
[9] A framework to guide an education response to the COVID-19 Pandemic of 2020, Fernando M. Reimers & Andreas Schleicher, OECD, 2020.
[10] Education during COVID-19 and beyond, Police brief, United Nations, 2020.
