«Αγαπητή μου φίλη Ρωξάνδρα,
μην με ξεχνάς στις προσευχές σου.
Τις έχω ανάγκη.
Αν ημπορούσα να σου ειπώ πόσο σε ήθελα κοντά μου…
Πόσο νιώθω την απουσία σου,
ιδιαίτερα τώρα που με κυκλώνουν τόσες αγωνίες.
Σε χαιρετώ, αγαπημένη φίλη.
Άραγε πότε θα ξανασυναντηθούμε;»
Λένα Διβάνη: «Το πικρό ποτήρι»
Εκδόσεις: «ΠΑΤΑΚΗΣ»
Μια εξομολόγηση: Τα περισσότερα βιβλία που έχω διαβάσει για τον Καποδίστρια, τα τελευταία χρόνια, τα διάβασα στο Ναύπλιο, λίγα μέτρα από τον Άγιο Σπυρίδωνα, τον ναό που συνδέθηκε με την δολοφονία του. Σ’ ένα από τα γραφικά δρομάκια τής παλιάς πόλης, ένας καλός φίλος διατηρεί το πλέον παραδοσιακό, αλλά και το πλέον ποιοτικό εστιατόριο του Ναυπλίου: «Ο Νούλης». Το «Νούλης» είναι το χαϊδευτικό τού Ανδριανού. Ανδριανός Ανδριανόπουλος το όνομά του, ενώ οι γεύσεις του είναι ονειρεμένες. Το μοναδικό βιβλίο, εδώ και χρόνια, που δεν διάβασα σ’ ένα από τα τραπεζάκια του φίλου μου είναι «Το πικρό ποτήρι» της Λένας Διβάνη, που ο υπότιτλός του «Ο Καποδίστριας, η Ρωξάνδρα και η Ελλάδα» λέει αρκετά για το περιεχόμενό του.
Ο κορωνοϊός, και άλλα, ήταν η αιτία. Έτσι έχασα και την ευκαιρία να συζητώ, με έναν εκλεκτό και φανατικό Ναυπλιώτη, για τον πρώτο Κυβερνήτη τής χώρας, που η δολοφονία του όντως άλλαξε τον ρου τής Ιστορίας.
Για τον Καποδίστρια έχουν γραφεί δεκάδες βιβλία, δοκίμια, μελέτες. Έχουν δημοσιευθεί εκατοντάδες εργασίες. Το τελευταίο που διάβασα ήταν το «Ιωάννης Καποδίστριας – Ο αμνός της Παλιγγενεσίας των Ελλήνων» των Θάνου Μ. Βερέμη και Ιάκωβου Δ. Μιχαηλίδη (εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ), ενώ από τον χώρο τής πεζογραφίας ήταν το μυθιστόρημα του Άρη Σφακιανάκη «Η σκιά του Κυβερνήτη» (εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ).
Όμως το βιβλίο τής Λένας Διβάνη δεν είναι μυθιστόρημα, ούτε ιστορική μελέτη ή δοκίμιο με την αυστηρή έννοια. Είναι ένα βιβλίο που απευθύνεται σε κάθε Έλληνα, όλων των ηλικιών, αρκεί αυτός να γνωρίζει ανάγνωση και να θέλει να μάθει πέντε πράγματα περισσότερα για τον τόπο μας, την Ελλάδα και το πώς ξεκίνησε ως κράτος την πορεία της. Θα το χαρακτήριζα ιστορικό, θεμελιωμένο στις αρχές τού μυθιστορήματος, με δομές απόλυτα λογοτεχνικές. Για τούτο και δελεαστικό, γοητευτικό, αληθινό.
Ένα «μπράβο» προκαταβολικά στην Λένα Διβάνη.
Η Λένα Διβάνη γεννήθηκε το 1955 στον Βόλο. Είναι καθηγήτρια Ιστορίας τής Εξωτερικής Πολιτικής στη Νομική Σχολή Αθηνών. Έχει δημοσιεύσει πέντε ιστορικές μελέτες και πολλά άρθρα για την σύγχρονη Ελλάδα και τη σχέση της με τις Μεγάλες Δυνάμεις, αλλά και τους Βαλκανικούς της γείτονες, για τις μειονότητες και τον εθνικισμό στη ΝΑ Ευρώπη. Παράλληλα έχει δημοσιεύσει, ως λογοτέχνης, δέκα μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων, που έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και έχουν διασκευαστεί για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο, έναν συγκεντρωτικό τόμο με τα θεατρικά της έργα και τέσσερα παιδικά βιβλία. Συνεργάστηκε με το Κέντρο Ελληνικού Πολιτισμού σε θέματα ομογένειας. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος τής Εθνικής Επιτροπής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και αντιπρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου και του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Έργων τού Λόγου.
«Το πικρό ποτήρι» έχει το ιδιαίτερο χάρισμα να είναι επικεντρωμένο στον μεγάλο, αλλά ανεκπλήρωτο έρωτα του Ιωάννη Καποδίστρια με την Ρωξάνδρα Στούρτζα, κόρης Ελληνομολδαβού φεουδάρχη. Έρωτας παθιασμένος μεν, με τον έναν απόλυτα αφοσιωμένο στον άλλο, αλλά εντελώς ανεκπλήρωτος, αφού ο Καποδίστριας ήταν δοσμένος ψυχή και σώμα στην υπόθεση της Ελλάδας, στεγνώνοντας εντελώς την ψυχή του σε οτιδήποτε αφορούσε τον ίδιο, είτε αυτό ήταν έρωτας, είτε φαγητό, είτε όποια άλλη φυσιολογική απόλαυση.
Παράλληλα, η Ρωξάνδρα σεβάστηκε απόλυτα την στάση του. Γνώριζε πως κι εκείνη γι’ αυτόν ήταν ο μοναδικός του έρωτας, αλλά ήταν κάτω από την Ελλάδα. Κι εκείνης η ύπαρξη εδονείτο από τον καημό της σκλαβωμένης χώρας, που ετοιμαζόταν να μπει στην φωτιά τής Επανάστασης. Έκανε έναν λευκό γάμο για να ικανοποιήσει τα καπρίτσια της τσαρίνας Ελισαβέτα, τον οποίο διέλυσε για να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στον Καποδίστρια και ας τους χώριζαν χιλιάδες χιλιόμετρα.
Όμως αυτά, στο παρόν κείμενο, δεν έχουν τόση σημασία. Άλλωστε ο αναγνώστης δεν θα τα πληροφορηθεί από μια απλή και σύντομη βιβλιοπαρουσίαση. Θα ενημερωθεί διαβάζοντας το ίδιο το βιβλίο.
Εκείνο που διακρίνω ως σημαντικό είναι πως «παρακολουθώντας» διακριτικά την πορεία ενός μεγάλου έρωτα, η Λένα Διβάνη, ξεδιπλώνει απλά και κατανοητά ολόκληρη την πορεία τού Καποδίστρια, από το νησί του, την Κέρκυρα, που το αφήνει για να σπουδάσει στην Ιταλία, μέχρι την δολοφονία του έξω από τον ναό τού Αγίου Σπυρίδωνα στο Ναύπλιο, στις 27/9/1831.
Η γνωριμία του με τον ποιητή Ούγκο Φώσκολο, αλλά και τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Γράφοντας για τις σπουδές του στο πανεπιστήμιο της Πάντοβα, η Λένα Διβάνη, καταθέτει μια της σκέψη:
«Φεύγοντας από την Πάντοβα των επαναστατικών ιδεών, ο Καποδίστριας, αν και αριστοκράτης, πήρε μαζί του μια πεποίθηση: οι άνθρωποι οφείλουμε σεβασμό στα δικαιώματα όλων, και ειδικά των μη προνομιούχων εκ γενετής».
Όσο για τον Κολοκοτρώνη… Καλύπτει ένα ολόκληρο κεφάλαιο για’ αυτήν την τόσο σημαντική θέση με τρεις γραμμές:
«Τέλος, κέρδισε έναν συναγωνιστή που θα έμενε για πάντα στο πλευρό του ακόμα και όταν όλοι θα τον εγκατέλειπαν ένας ένας: τον Κολοκοτρώνη».
Η γνωριμία Καποδίστρια και Ρωξάνδρας γίνεται στα 1809. Ένα λιτό της σημείωμα, ομολογεί αυτό που θα ακολουθήσει μέχρι τον θάνατό της, το 1844. Τον ισόβιο έρωτα που δίνει, χωρίς ποτέ να απαιτήσει το ελάχιστο:
«…Ο κόμης Καποδίστριας είναι ένας από τους σπάνιους ανθρώπους που η γνωριμία τους αποτελεί σταθμόν στη ζωή εκείνων που τον γνωρίζουν…»
Αυτός ο «σταθμός» για τις ζωές των άλλων είναι ο αμετακίνητος βράχος για την δική του ζωή. Μετακινώντας, η Διβάνη, το κέντρο βάρος τής αφήγησης από τον πολιτικό Καποδίστρια, στον Καποδίστρια άτομο, επιτυγχάνει να συγκροτήσει ένα ευχάριστο βιβλίο, που μιλά για τα δραματικότερα γεγονότα τού αγώνα με έγχρωμες πινελιές, οι οποίες κρατούν αιχμάλωτο τον αναγνώστη στις σελίδες του.
Παρεκκλίνω των όσων θέλω να τονίσω για να μπω σε μια διαδικασία πικρού ιστορικού πόνου. Ο Ιωάννης Καποδίστριας γνώρισε την Ρωξάνδρα το 1809, μια δεκαετία (και περισσότερο) πριν απ’ το ξέσπασμα της Επανάστασης. Ήταν νέοι και οι δυο. Τα χρόνια που ακολούθησαν χωρίς κατ’ ουσία να αντιμετωπίσουν έστω την ελάχιστη παρεμπόδιση, έμειναν αφ’ ενός αφοσιωμένοι ο ένας στον άλλον, αφ’ ετέρου δεν έδωσαν το ελάχιστο δικαίωμα ώστε να κατηγορηθούν πως παραμέλησαν κάτι από τον δημόσιο βίο τους προς χάριν τών προσωπικών τους.
Αντίθετα, έναν σχεδόν αιώνα μετά, ο διάδοχος Κωνσταντίνος Α΄ νυμφευμένος ήδη με την Σοφία, δημιουργεί σκάνδαλο εξ αιτίας του ερωτικού του δεσμού με την Ιταλίδα Πάολα, την οποία χρυσώνει με δώρα, παρά την τραγική μοίρα τής χώρας, η οποία ήδη έχει μπει στην δίνη τών Διχασμών. Αυτή ήταν η διαφορά τών χαρακτήρων τών δυο ηγετών. Ο Καποδίστριας βαδίζει μόνος τον δρόμο για τον Γολγοθά του, ενώ ο Κωνσταντίνος υποκύπτει στα κελεύσματα του πάθους του. Ποιος από τους δυο είναι ο μάρτυρας; Ποιος από τους δυο είναι ηγέτης;
Μέσα από την καθαρά πλατωνική σχέση, η Διβάνη, έντεχνα διαλύει μύθους και προχωρά σε σοβαρές ιστορικές ενδοσκοπήσεις, πάντα σε σχέση με την προσωπικότητα του Καποδίστρια, ο οποίος απόλυτα προσγειωμένος στην πραγματικότητα αρνείται να ηγηθεί της Φιλικής Εταιρείας και, κατά συνέπεια, και της επανάστασης. Άλλωστε, η προσέγγισή του, εκ μέρους τής ηγεσίας τής Φιλικής Εταιρείας, γίνεται εντελώς απερίσκεπτα, με την αποστολή να την έχει αναλάβει ένας άνθρωπος, που θα μπορούσε να τα τινάξει όλα στον αέρα.
Όμως, η συγγραφέας τονίζει ολοκάθαρα την φιλία τού Καποδίστρια με τον Ελβετό τραπεζίτη Ιωάννη-Γαβριήλ Εϋνάρδο, ο οποίος βοήθησε τα μέγιστα στην οικονομική θεμελίωση της Ελλάδος, όπως και, έστω σε γενικές πλευρές, τα μεγάλα ευεργετήματα που άφησε πίσω του ο φωτισμένος ηγέτης.
Πιστεύω πως το βιβλίο τής Λένας Διβάνη πρέπει να γίνει κτήμα όλων των Ελλήνων. Σίγουρα το κέρδος του θα είναι σημαντικό.
