Εκτός από θύματα των σεισμικών δονήσεων … δυστυχώς αυτές τις μέρες είμαστε επιπρόσθετα και θύματα αλλεπάλληλων δονήσεων από fake news στο διαδίκτυο. Είμαστε θύματα των επιπτώσεων που έχουν διάφορες ψευδείς ειδήσεις και ανυπόστατες φήμες, που δεν θα ήταν υπερβολή να χαρακτηρίσουμε ότι, ορισμένες φορές, εγκληματικά μεταδίδονται και διασπείρονται στα online κοινωνικά μέσα (facebook, tweeter) του διαδικτύου.
Διαβάζω το ρεπορτάζ του δημοσιογράφου Λευτέρη Παπαστεργίου στη LarissaPress (6/3/2021):
“Δεν έφταναν οι μετασεισμικές δονήσεις ήρθαν και οι φήμες για νέο επικείμενο ισχυρό σεισμό που «τσάκισαν» στην κυριολεξία Τύρναβο και Ελασσόνα, αναγκάζοντας πολλούς κατοίκους των δυο πόλεων να περάσουν μια ακόμη -τρίτη- νύχτα μέσα στην ανασφάλεια και τον φόβο. Στον Τύρναβο, δε, αναγκάστηκε ο τοπικός αστυνομικός διοικητής με δηλώσεις του να καθησυχάσει τους δημότες, κάνοντας λόγο για «ανοησίες» καθώς από το μεσημέρι είχε κυκλοφορήσει το «νέο», πως δηλαδή αστυνομικοί του Τυρνάβου έχοντας ενημέρωση για νέο ισχυρό σεισμό ειδοποιούσαν τους πολίτες να μην μπουν στα σπίτια τους το βράδυ! Ανάλογα περιστατικά, όχι της ίδιας έντασης την δεύτερη μέρα του σεισμού, αντιμετώπισε και η πόλη της Λάρισας με αρκετούς να τηλεφωνούν και να στέλνουν μηνύματα, ψάχνοντας να καταλάβουν από που προέρχονται όλες αυτές οι φήμες για ένα νέο ισχυρό σεισμό. Είχε προηγηθεί η απίστευτη διασπορά το μεσημέρι Πέμπτης πως «σύμφωνα με πληροφορίες που έρχονται μέσα από το ΑΤΑ θα γινόταν νέος, ακόμα πιο ισχυρός σεισμός, στην πόλη”.
Με αφορμή τα αναγραφόμενα σε ρεπορτάζ σαν το παραπάνω, να μου επιτραπεί να επισημάνω ότι δεν είναι καθόλου καινοφανή περιστατικά ανάλογα με αυτά που ζούμε στις μέρες μας, αυτές τις μέρες των σεισμών στη Λάρισα και στη Θεσσαλία. Σειρά επιστημονικών ερευνών αποδεικνύουν ότι τα ψεύτικα νέα διαδίδονται απίστευτα πιο γρήγορα στα online κοινωνικά δίκτυα (facebook, tweeter), συγκριτικά με τα αληθινά νέα. Τις αιτίες για αυτό το φαινόμενο είχα την ευκαιρία να αναλύσω παλιότερα, σε μια συνέντευξη που είχα την τιμή να δώσω στο δημοσιογράφο Αποστόλη Ζώη (6/4/2019) για το Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων:
“Υπάρχουν επιστημονικές έρευνες που δείχνουν ότι οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να μοιράζονται τα ψευδή νέα από ό,τι τα αληθινά. Και αυτό γιατί οι ψεύτικες ειδήσεις-δεδομένου ότι τα γεγονότα που περιγράφουν είναι ανύπαρκτα-σχεδόν πάντοτε είναι πρωτότυπες και καινοφανείς. Τα συναισθήματα των χρηστών ενισχύουν τη διάδοση της πληροφορίας στα online κοινωνικά δίκτυα. Η ανάγνωση πραγματικών ειδήσεων μας προκαλεί συνήθως ηπιότερα συναισθήματα, όπως χαρά, λύπη, απογοήτευση, προσδοκία και εμπιστοσύνη. Η ανάγνωση ψεύτικων ειδήσεων μας δημιουργεί έκπληξη, θυμό, άγχος, μερικές φορές αποτροπιασμό και φόβο. Έχει αποδεχτεί επιστημονικά ότι αυτά τα συναισθήματα μάς οδηγούν πιο συχνά στο να αποφασίσουμε να διαμοιραστούμε μια δημοσίευση σε ένα μέσο κοινωνικής δικτύωσης”.
Ακριβώς πάνω στο ίδιο θέμα, έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον το άρθρο που δημοσίευσε η Athens Voice (5/3/2021) του Σέργιου Θεοδωρίδη, ενός καταξιωμένου διεθνώς Επιστήμονα στα πεδία της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών, που είχα την καλή τύχη να είναι Καθηγητής μου, όταν φοιτούσα (1987-1992) στο Τμήμα Μηχανικών Η/Υ και Πληροφορικής του Πολυτεχνείου Πατρών. Συγκεκριμένα, ο αγαπητός μου Καθηγητής αναφέρει στο άρθρο του:
“Σε έρευνα που δημοσιεύθηκε στο έγκριτο περιοδικό Science, οι ερευνητές του ΜΙΤ Vosoughi, Roy και Aral, μέσα από ανάλυση μεγάλου όγκου δεδομένων από κοινωνικά δίκτυα, έδειξαν ότι το «ψεύδος» διαχέεται πολύ ταχύτερα από την «αλήθεια». Ψευδείς πληροφορίες έχουν 70% μεγαλύτερη πιθανότητα να αναμεταδοθούν (retweet-share). Επίσης, τα αληθή γεγονότα παίρνουν περίπου 6 φορές περισσότερο χρόνο να διαχυθούν και να φθάσουν 1500 άτομα σε σύγκριση με τα ψευδή. Μία ερμηνεία είναι ότι κάτι «νέο», κάτι πρωτάκουστο, κάτι όχι τόσο προβλέψιμο προσελκύει την προσοχή μας πολύ περισσότερο και μας ωθεί να το αναμεταδώσουμε”.
Με αφορμή τα παραπάνω αναγραφόμενα από τον Καθηγητή μου, θυμήθηκα με νοσταλγία το μάθημα όπου μας δίδασκε την πιο βασική αρχή που ισχύει στη Θεωρία των Πληροφοριών (Information Theory), την αρχή που εκφράζεται μαθηματικά στην περίφημη εξίσωση του Shannon για την «πληροφοριακή εντροπία»:
“Τα μη αναμενόμενα γεγονότα (δηλαδή, τα γεγονότα που συμβαίνουν με χαμηλή πιθανότητα) έχουν περισσότερο πληροφοριακό περιεχόμενο, και συνεπώς μας μεταφέρουν περισσότερη πληροφορία («έκπληξη») σε σχέση με τα αναμενόμενα γεγονότα”.
Γι’ αυτό λοιπόν έχουμε την τάση να αναπαράγουμε (στο facebook και στο tweeter) μη αναμενόμενα γεγονότα, που συνδέονται συνήθως με απίστευτες ψευδείς ειδήσεις:
Διότι πρόκειται για γεγονότα που μας προκαλούν τη μεγαλύτερη έκπληξη (αλλά και φόβο/ανησυχία στην περίπτωση ενός σεισμού). Διότι πρόκειται για γεγονότα και σχετίζονται με περισσότερη «πληροφορία».
Αυτές τις πολύ δύσκολες μέρες των αλλεπάλληλων σεισμών στη Θεσσαλία, εκτός από το βασικότερο ερώτημα που μας απασχολεί όλους μας, το «πώς θα προφυλαχθούμε από τους σεισμούς», δυστυχώς μας απασχολεί επιπροσθέτως και ένα δεύτερο ερώτημα, το «πώς θα γλιτώσουμε από τα fake news».
Δεν φτάνει που φοβόμαστε τις σεισμικές δονήσεις, έχουμε επίσης να προφυλαχθούμε από ψευδή νέα και από ανυπόστατες φήμες στα κοινωνικά δίκτυα που δημιουργούν αισθήματα ανασφάλειας σε πολλούς, αν όχι στους περισσότερους από εμάς. Ιδιαιτέρως επικίνδυνα είναι τα ψευδή νέα όταν διασπείρουν αισθήματα φόβου και πανικού στους συνανθρώπους μας που είχαν την κακή τύχη να πληγούν από τους σεισμούς τα σπίτια τους και οι περιουσίες τους.
Απέναντι σε αυτό το ζήτημα έχουν σημαντική ευθύνη όλοι.
Έχουν ευθύνη όχι μόνο οι θεσμικοί παράγοντες της πολιτείας και οι επιστήμονες.
Έχουν ευθύνη όχι μόνο δημοσιογράφοι και μέσα ενημέρωσης, που ορισμένες φορές εγκληματικά δημιουργούν και μεταδίδουν ψευδείς ειδήσεις.
Κυρίως έχουμε ευθύνη όλοι εμείς.
Έχει ατομική ευθύνη ο καθένας από εμάς ως πολίτης, ως απλός χρήστης του διαδικτύου όταν άκριτα και ανεύθυνα υιοθετεί και αναπαράγει ψευδείς ειδήσεις στο διαδίκτυο!
