Του Θωμά Κυριάκου
Κυριακή μεσημέρι, χωρίς ιδιαίτερη κίνηση στην πόλη, επισκέφθηκα το χώρο του 4ου Γυμνασίου Λάρισας για να δω και να περιεργαστώ με την ησυχία μου το άγαλμα του Ρήγα τοποθετημένο, επιέλους, στο βάθρο του.
Είχαν ήδη περάσει 3-4 ημέρες από την μεταφορά του στη νέα θέση από συνεργεία του Δήμου Λαρισαίων. Μιας μεταφοράς που τελικά επετεύχθη αφού συζητήθηκε αρκετά τους τελευταίους μήνες, μετά από συνεχείς προσπάθειες αρκετών συμπολιτών μας ανάμεσα σε αυτούς και ο γράφων [1], έχοντας καθαριστεί και τοποθετηθεί σε βάθρο στη συμβολή των οδών Ανθ. Γαζή με Ηπείρου, στη βόρεια πλευρά του σχολείου.
Χρειάστηκε να περάσουν εβδομήντα τρία ολόκληρα χρόνια για να βρει επιτέλους ο Ρήγας το βάθρο του, έργο του σημαντικού γλύπτη Μίμη Γεντέκου[2]. Όλα αυτά τα χρόνια βρισκόταν εντός του σχολικού προαυλίου, αφημένος σε μια γωνιά στη νότια πλευρά του, κατάγραφος από συνθήματα και βανδαλισμένος από ανθρώπους με έλλειψη παιδείας, σεβασμό προς το δημόσιο χώρο και αμαθείς ως προς την ιστορία του τόπου μας, πολύ περισσότερο για τον αγώνα του Ρήγα.
Πράγματι, χωρίς κανένα ρυπαρό αποτύπωμα επάνω του, ταλαιπωρημένος όμως αρκετά από την χρόνια εγκατάλειψή του έδειχνε διαφορετικός από την εικόνα που είχε αποτυπωθεί στο μυαλό μου πριν από λίγες βδομάδες. Παρ΄όλα αυτά η καθαρή του μορφή έδειχνε ελλιπής στα ματιά μου και επικεντρώνονταν συνέχεια στο προτεταμένο, ακρωτηριασμένο χέρι του. Άγνωστο πως από τον ανδριάντα λείπει ο καρπός του δεξιού του χεριού.
Ο γλύπτης Μίμης Γεντέκος στο εργαστήρι του με τον ανδριάντα του Ρήγα. Χρονολογία: 1948. Από το λεύκωμα «Μίμης Γεντέκος», επιμέλεια Χρ. Μπεχλιβάνος, εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ, του 2005.
Γιατί τι είναι ένας ρήτορας όταν αγορεύει χωρίς να έχει προτεταμένο το χέρι του; Σαν ένας μαέστρος ορχήστρας χωρίς την μπαγκέτα του. Η έλλειψη του δεξιού χεριού αφαιρεί δύναμη από το άγαλμα και από το πάθος της έκφρασης του, ενώ μειώνει σημαντικά την γλώσσα του σώματος, που είναι σημαντική σε ένα ρήτορα. Του αφαιρεί εκτός από το πάθος του και την ένταση της στιγμής. Σκεφθείτε το Ρήγα να απαγγέλει τον Θούριο, απόσπασμα του οποίου αναγράφεται στην μαρμάρινη περγαμηνή που κρατά στο αριστερό του χέρι, με τα χέρια κατεβασμένα. Ποιο πάθος για την πολυπόθητη ελευθερία θα μεταλαμπάδευε στους ακροατές του; Σαν μαθητής σε σχολική γιορτή, με κολλημένα τα χέρια του στο σώμα του, να απαγγέλει το ποίημα που του έδωσαν ως αγγαρεία.
Εξάλλου ο Γεντέκος τον δημιούργησε με προτεταμένο το δεξί του χέρι για να τονίσει το πάθος που διέκρινε το Ρήγα, εικόνα που συμπληρώνει το σπινθηροβόλο βλέμμα που τόσο επιτυχημένα του απέδωσε ο γλύπτης.
Πιστεύω ότι για να ολοκληρωθεί η προσπάθεια αποκατάστασης του και να μην είναι ατελής θα πρέπει να κατασκευαστεί ένας νέος καρπός, σύμφωνα με την υπάρχουσα φωτογραφία του 1948. Κάτι αντίστοιχο είχε συμβεί και στο παρελθόν στην πόλη μας στο παλιό Ηρώο της Λάρισας, που βρίσκεται στο χώρο του πάρκου Αλκαζάρ, όταν μετά από 3-4 δεκαετίες κατασκευάστηκε εκ νέου η μαρμάρινη περικεφαλαία που είχε καταστραφεί από θεομηνία το 1939.
(Φραγκούλης Καλουτάς – Σύρος)
Το παλιό Ηρώο ανεγέρθηκε το 1909 [3], αφενός για να τιμηθεί η μνήμη των πεσόντων του πολέμου, αφετέρου για να τονωθεί το φρόνημα του Ελληνικού λαού και ιδιαίτερα των αξιωματικών του Ελληνικού Στρατού μετά την ήττα, γιατί είχαν δημιουργηθεί μεγάλες προσδοκίες σε όλους για την επέκταση των Ελληνικών συνόρων. Πρόκειται για έργο που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Γεώργιος Ξενάκης [4] και τα αποκαλυπτήρια του έγιναν στα μέσα της ίδιας χρονιάς. Σε μεταπολεμικές καρτ ποστάλ το Ηρώο απεικονίζεται χωρίς την μαρμάρινη περικεφαλαία στο πάνω μέρος του.
Αυτό οφειλόταν σε ζημιά που υπέστη το ηρώο μετά από θεομηνία που συνέβη στις 29 Μαρτίου του 1939, όπως μας πληροφορεί η εφημερίδα «Κήρυξ», καταστρέφοντας την κεφαλή της στήλης, ενώ ο κορμός του Ηρώου διεσώθη κατά την πτώση του από το βάθρο επειδή συγκρατήθηκε από τα κλαδιά ενός πεύκου.
Χρόνια μετά την καταστροφή της περικεφαλαίας από τη θεομηνία και παρά το γεγονός ότι ο δημιουργός του Ηρώου είχε αποβιώσει, οπότε δεν μπορούσε να ζητηθεί η γνώμη του, δεν κατέστη εμπόδιο στο να παρθεί η απόφαση και να αποκατασταθεί όπως ήταν στην αρχική του μορφή, συμπληρώνοντας μια «ατέλεια» που υπήρχε για δεκαετίες και οφειλόταν σε εξωγενείς παράγοντες και όχι αυθαίρετη επέμβαση ή τροποποίηση της αρχικής του μορφής.
Στην περίπτωση του Ρήγα νομίζω ότι οφείλουμε να αποκαταστήσουμε πλήρως τον ανδριάντα συμπληρώνοντας τον καρπό του δεξιού του χεριού που λείπει, δίνοντας του έτσι τη δυνατότητα να ανακτήσει και πάλι τη ρώμη του, ολοκληρώνοντας την εικόνα του ένθερμου επαναστάτη, του φλογερού τραγουδιστή της λευτεριάς, το στυλοβάτη των ιδανικών μιας αθάνατης περιόδου. Νομίζω ότι θα ήταν και επιθυμία του Γεντέκου αν ήταν ακόμη εν ζωή.
Το οδοιπορικό μας στην παλιά Λάρισα συνεχίζεται…
Θωμάς Ζ. Κυριάκος
thomask.larissa@gmail.com
[1] «Νοσταλγώντας την παλιά Λάρισα – Ένα άγαλμα αναζητά το βάθρο του», του Θωμά Κυριάκου, στη Larissa press, στις 29 Σεπτεμβρίου 2020.
[2] Ο γλύπτης, ζωγράφος και καθηγητής Καλών Τεχνών, Μίμης Γεντέκος, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1905 και πέθανε στην Αγριά Βόλου το 1998. Η καταγωγή της μητέρας του ήταν από τη Μακρινίτσα και του πατέρα του από το Λεοντάρι Αρκαδίας. Πέρασε τα εφηβικά του χρόνια στην Αργαλαστή Μαγνησίας, στον Τύρναβο, τη Λάρισα και την Καρδίτσα, καθώς ο πατέρας του είχε μεταθέσεις λόγω του επαγγέλματος του ταχυδρομικού υπαλλήλου και αργότερα του διευθυντή των Τ.Τ.Τ. Το χρονικό διάστημα 1925 έως 1928 φοίτησε στο Τμήμα Ιχνογραφίας και Κοσμηματογραφίας στο Σχολείο Καλών Τεχνών στο Μετσόβειο Πολυτεχνείο. Στη συνέχεια από το 1929 έως το 1935 σπούδασε γλυπτική και ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών. Δάσκαλοί του υπήρξαν οι: Ροϊλός, Θωμόπουλος, Μαθιόπουλος και Δημητριάδης. Το 1935 διορίσθηκε Καθηγητής Τεχνικών στην Αχιλλοπούλειο Εμπορική Σχολή Τσαγκαράδας και από το 1945 μέχρι το 1958 στο Β΄ Γυμνάσιο Λάρισας. Από το Γυμνάσιο τού παραχωρήθηκε ένας χώρος στη Δ. πλευρά του Σχολικού Γυμναστηρίου, όπου (εκτός της κατοικίας του εκεί) δημιούργησε εργαστήριο γλυπτικής και ζωγραφικής, καθώς και φωτογραφείο. Στη δεκαετία του ’50 εξέδωσε και μία σειρά επιστολικών δελταρίων με όψεις της πόλης της Λάρισας, με την επωνυμία ΦΩΤΟ-ΓΕΝ. Tο 1958 μετατέθηκε στην Αθήνα όπου δίδαξε σε διάφορα σχολικά συγκροτήματα, ανάμεσα σ’ αυτά και στο Μαράσλειο. Το 1985 εγκαταστάθηκε στην Αγριά, όπου πέθανε σε ηλικία 93 ετών.
[3] «ΝΟΣΤΑΛΓΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΛΑΡΙΣΑ – Το ξεχασμένο ηρώο της πόλης», του Θωμά Κυριάκου, στη Larissa press, στις 14 Μαρτίου 2021
[4] Ο γλύπτης Γεώργιος Ξενάκης (1865-1911) γεννήθηκε στην Αθήνα και υπήρξε μαθητής του σπουδαίου γλύπτη Λεωνίδα Δρόση, ο οποίος φιλοτέχνησε τα γλυπτά της Ακαδημίας Αθηνών. Μετά τις σπουδές στη Σχολή Καλών Τεχνών δούλεψε μέχρι τον θάνατό του σε δικό του εργαστήριο. Ο Ξενάκης αναφέρεται μεταξύ των καλλιτεχνών που πήραν μέρος με έργα τους στην «Δ΄ Ολυμπιάδα Τεχνών» του 1888. Βλέπε: Συραγώ Τσιάρα, Η δημόσια γλυπτική στη Λάρισα και τον Βόλο. Από τον νεοκλασικισμό στον ακαδημαϊκό ρεαλισμό, Πρακτικά επιστημονικής συνάντησης στη Λάρισα (11 Οκτωβρίου 2003) με θέμα «Ο Νεοκλασικισμός στη Θεσσαλία, μέσα 19ου αιώνα – 1920», Λάρισα (2005).
