ΦΩΤΟ: Στέλιος Ματσάγγος // LarissaPress
Επιμέλεια κειμένου: Ειρήνη Παπουτσή
Το ταξίδι στο Salento είναι ένα ταξίδι στον χώρο και στον χρόνο. Ταξίδι στον χρόνο που λες και έχει παγώσει στα ιδιωματικά ελληνικά που μιλούν οι κάτοικοι της περιοχής, μα και ένα ταξίδι σε έναν χώρο διάσπαρτο με ελληνικά μνημεία, κυρίως βυζαντινά. Μα πάνω απ’ όλα πρόκειται για ένα ταξίδι στα πρόσωπα, τις χειρονομίες, τις κινήσεις, τα λόγια, τις μουσικές και τα συναισθήματα των ανθρώπων.
Θερμή η υποδοχή στο άκουσμα της ελληνικής καταγωγής, με τον Τζουζέπε, μέλος του πολιτιστικού συλλόγου του χωρίου Kalimera να εκτελεί και χρέη οδηγού- ξεναγού, σε μια περιήγηση στην περίφημη Grecìa Salentina ή αν θέλετε Σαλαντινή Ελλάδα, μια περιοχή της νοτιοανατολικής Ιταλίας που βρίσκεται στη χερσόνησο Σαλέντο, κοντά στην πόλη Λέτσε και κατοικείται από τους Γκρίκο (Έλληνες της Κάτω Ιταλίας), οι οποίοι μιλούν την ελληνική διάλεκτο των Γκραικάνικων.
Οι Griki είναι πάντα εδώ για να υποδεχτούν τον Έλληνα ταξιδιώτη. Οι δικοί μας άνθρωποι. Κι όμως, οι κάτοικοι αυτού του συμπλέγματος των χωρίων της Απουλίας, απόγονοι των Ελλήνων που έφτασαν εκεί στην αρχαιότητα και κυρίως στα βυζαντινά χρόνια θεωρούν τους εαυτούς τους Ιταλούς. Όμως διαλαλούν τη διαφορετικότητα τους. Δεν είναι απλά Ιταλοί. Είναι Ιταλοί Γκρίκι. Παλεύουν να διατηρήσουν τη διάλεκτο που έχουν μάθει από τους γονείς και τους παππούδες τους και προσπαθούν να την κληρονομήσουν στα παιδιά τους.
Μέσα στο άγριο τοπίο που θυμίζει τους τόπους της μακρινής καταγωγής τους, την Κρήτη και τη Μανή, ανάμεσα στις ελιές, τα αμπέλια και τις ξερολιθιές, οι άνθρωποι επιμένουν να διατηρούν τη διαφορετικότητα τους, ως αντίσταση στην ομογενοποίηση και την ισοπέδωση.
Το Σαλέντο ήταν ανέκαθεν αδιάσπαστα συνδεδεμένο με την ιστορία της Ελλάδας και των πόλεων της. Οι ιστορικό-αρχαιολογικές μελέτες μαρτυρούν σπέρματα επαφών με την ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Μεσόγειου ήδη από την 2η χιλιετία π.Χ., περίοδο ανάπτυξης και εξάπλωσης της τέχνης των μετάλλων.
Από αρχιτεκτονικής πλευράς αυτό μεταφράζεται στην εισαγωγή ενός νέου τρόπου δομικής τεχνικής, των μικρών θόλων που υποστηρίζονται από χαμηλούς λιθοπερίβολους που θυμίζουν πολύ τους μυκηναϊκούς θόλους. Αργότερα, το πρώτο αυτό αναγνωριστικό ρεύμα αναζωπυρώνεται στο δεύτερο μισό του 8ου αιώνα (άνθηση της πόλεως), όταν οι Λακεδαίμονες ιδρύουν τον Τάραντα, «αγκάθι» στα πλευρά των γηγενών φυλών του Σαλέντο. Ο ελληνικός τρόπος ζωής διαποτίζει τους γηγενείς προετοιμάζοντάς τους για το τρίτο ελληνιστικό κύμα, από τον 6ο αιώνα ως και το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα, όπου για το Σαλέντο αποτελεί σημείο καμπής, αφού πλέον έχουμε γραπτές μαρτυρίες. Με την έλευση των Ρωμαίων οι επαφές με την Ελλάδα διαταράσσονται, δίχως αυτό να σημαίνει τη διακοπή τους, αφού ο ρωμαϊκός πολιτισμός αποτελεί τη φυσική συνεχεία του ελληνικού.
Αργότερα η σκυτάλη θα περάσει στη Βυζαντινή αυτοκρατορία, που στην προσπάθεια της να διατηρήσει ή να επανακτήσει τα περάσματα της «γης του Οτράντο», πόρτας προς τη δυτική Μεσόγειο, εγκαθιστά στη ενδοχώρα του Σαλέντο ομάδες στρατιωτών , καθ’ όλη τη διάρκεια των ελληνο-γοτθικών πόλεμων (535-353 μ.Χ.). Στη συνέχεια ο Βασίλειος ο Α’, για τη διατήρηση των δικαιωμάτων κατοχής στην νευραλγική περιοχή του Σαλέντο, θα δρομολογήσει οργανώνοντας και κατευθύνοντας το μοναστικό ρεύμα από την Καππαδοκία. Η άφιξη των μοναχών και των παπάδων, όπως μαρτυρούν κείμενα και κρύπτες στολισμένες με βυζαντινές αγιογραφίες, ξαναξυπνούν τις παλιές αναμνήσεις, αποκρυσταλλώνοντας οριστικά μετά το 1500 μ.Χ. την ελληνική νησίδα στο Σαλέντο.
Οι «Γκρίκι» κρατούν προφορικά, άσβηστη τη γλωσσική και πολιτιστική τους ιδιαιτερότητα πριν και μετά την ενοποίηση της Ιταλίας. Σήμερα πλέον είναι αναγνωρισμένη ως γλωσσική μειονότητα των γκρεκόφωνων του Σαλεντο.
To ταξίδι στα πρόσωπα και στα συναισθήματα των ανθρώπων συνεχίζεται. Από το χωρίο Κalimera – και πάντα με παρέα τον Τζουζεπε – στο Congliano D’Otranto από εκεί στην Sternatia, στο Martano και πάλι από την αρχή. Τα πρόσωπα και οι χώροι διαφορετικοί αλλά τα συναισθήματα και η έντασή τους η ίδια.
Ο Cici Cafaro, o λαϊκός ποιητής του Kalimera, μιλάει με πάθος για την προσπάθεια διατήρησης της παράδοσης και μας απαγγέλλει μια σειρά από τα ποιήματά του. Οι προετοιμασίες για το Πάσχα καθώς επίσης και για το μεγάλο πανηγύρι που παραδοσιακά γίνεται μέσα στους ελαιώνες που περιβάλουν το εκκλησάκι του S.Vito είναι ασταμάτητες και εμφανείς σ’ όλα τα χωριά.
Ο φούρναρης, Cesario Dimitri, δε στάματα μαζί με τους γιους του να ψήνουν και να ετοιμάζουν τα απαραίτητα εδέσματα, ενώ η παρουσία του Έλληνα επισκέπτη στο κάστρο του Congliano D’Otranto δεν περνά απαρατήρητη και στο καφενείο στη Sternatia δίνει το έναυσμα για άτυπους… διαγωνισμούς μεταξύ των γερόντων, που επιχειρούν να αποδείξουν ότι κατέχουν καλά την ελληνική γλώσσα, προσπαθώντας να μιλήσουν ακόμη και με το κρητικό ιδίωμα!
«Εγκαταλείποντας την περιοχή παίρνω μαζί μου τα έντονα συναισθήματα που βίωσα τις μέρες που έμεινα κοντά στους ανθρώπους του Ιταλικού νότου, όπως και τη μεγάλη τους προσπάθεια να διαφυλάξουν τη διαφορετικότητα τους μέσα στη πολυπολιτισμική λεκάνη της Μεσόγειου που ενώνει τους λαούς της», μοιράζεται την εμπειρία ο Στέλιος Ματσάγγος, με το φωτογραφικό υλικό να «ντύνει» τις περιγραφές του ταξιδεύοντάς μας στα ελληνόφωνα χωριά της Απουλίας.
