Του Θωμά Κυριάκου
Δύο σπουδαία έργα, δύο αγάλματα του Ρήγα Φεραίου, κοσμούν την πόλη της Λάρισας. Διαφορετικής τεχνοτροπίας, εξίσου σημαντικά και ενδιαφέροντα και τα δύο.
Αρχικά θα αναφερθούμε στο νεώτερο άγαλμα, αυτό που βρίσκεται στην πλατεία παλιάς Νομαρχίας στη Λάρισα. Mπροστά από το κτίριο της Περιφέρειας Θεσσαλίας δεσπόζει ο ανδριάντας του Ρήγα Φεραίου, που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Σπύρος Γογγάκης, ύψους 2,50 μ. Το έργο είναι από ορείχαλκο, είναι τοποθετημένο σε ψηλό μαρμάρινο βάθρο και στην μπροστινή όψη του οποίου είναι χαραγμένη η φράση: «Κάλλιο ναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή». Ο γλύπτης Σπύρος Γογγάκης γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1923 και πέθανε στην Αθήνα το 2001. Σπούδασε γλυπτική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας με δάσκαλο τον Μιχάλη Τόμπρο, από την οποία αποφοίτησε το 1955 και κατόπιν τελειοποίησε τις σπουδές του στη Φλωρεντία και στη Ρώμη. [1]
Συμμετείχε με έργα του σε πανελλήνιες εκθέσεις (1957, 1959, 1975) και στη Διεθνή Έκθεση Λισαβόνας (1979). Ασχολήθηκε κυρίως με τη φιλοτέχνηση μνημειακών έργων, Ηρώων και χάλκινων προτομών. Επίσης φιλοτέχνησε το αναμνηστικό μετάλλιο για τα 150 χρόνια από την ίδρυση της Σχολής Ευελπίδων (1979).
Το 2ο άγαλμα του Ρήγα στη Λάρισα, το οποίο αποτέλεσε την αφορμή για την σημερινή μου παρουσία στο Συνέδριο, βρίσκεται στον αύλειο χώρο του 4ου Γυμνασίου-Λυκείου Λάρισας, στη συμβολή των οδών Ηπείρου και Ανθίμου Γαζή. Εκεί στέκει ο μαρμάρινος ανδριάντας του Ρήγα Φεραίου, έργο του Μίμη Γεντέκου από το 1948. Πρόκειται για μαρμάρινο γλυπτό ύψους 2,85 μ. χωρίς τα βάθρα και πλάτους 1,1 μ., που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ ως γλυπτό έργο η εγκατάσταση του εντός της πόλης.
Όπως αναφέρει η επιγραφή στην πλάκα δίπλα του, ήταν αφιέρωμα των Θεσσαλών Δασκάλων: «ΕΙΣ ΤΟΝ ΡΗΓΑΝ ΕΚ ΒΕΛΕΣΤΙΝΟΥ ΨΑΛΤΗΝ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΜΑΡΤΥΡΑ ΤΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝ ΔΗΜΟΔΙΔΑΣΚΑΛΟΝ ΑΦΙΕΡΩΝΟΥΣΙ ΟΙ ΘΕΣΣΑΛΟΙ ΔΗΜΟΔΙΔΑΣΚΑΛΟΙ 1948». Την εγχάρακτη επιγραφή πλαισιώνουν στο δεξί μέρος ανάγλυφη επτάχορδη λύρα και κλάδος ελιάς.
Το έργο βρισκόταν έξω από το εργαστήριο του γλύπτη, όπου και παρέμεινε, αφότου αυτός μετατέθηκε στην Αθήνα το 1958. Από τον Απρίλιο του 2021 βρίσκεται σε νέα θέση. Μεταφέρθηκε στην βορειοανατολική πλευρά του σχολικού συγκροτήματος, στη συμβολή των οδών Ανθ. Γαζή και Ηπείρου. Ο Ρήγας Φεραίος αποδίδεται ως ρήτορας, που καθοδηγεί περισσότερο παρά ως οραματιστής επαναστάτης. Στο προτεταμένο δεξί του χέρι ήταν ανασηκωμένος ο δείκτης, όπως είναι αποτυπωμένο σε μια παλιά φωτογραφία μαζί με τον γλύπτη, σε μια χειρονομία νουθεσίας και παραίνεσης. Δυστυχώς εδώ και αρκετές δεκαετίες το δεξί χέρι, απουσιάζει χωρίς να υπάρχει κάποια μαρτυρία αν αφαιρέθηκε ή έσπασε. Στο αριστερό του χέρι κρατά ένα χαρτί τυλιγμένο μόνο στη μία άκρη του, με κείμενό του.
Όπως αναφέρθηκε δημιουργός του ανδριάντα ήταν ο γλύπτης, ζωγράφος και καθηγητής Καλών Τεχνών, Μίμης Γεντέκος. Ο Μ. Γεντέκος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1905 και πέθανε στην Αγριά Βόλου το 1998. Η καταγωγή της μητέρας του ήταν από τη Μακρινίτσα και του πατέρα του από το Λεοντάρι Αρκαδίας. Πέρασε τα εφηβικά του χρόνια στην Αργαλαστή Μαγνησίας, στον Τύρναβο, τη Λάρισα και την Καρδίτσα, καθώς ο πατέρας του είχε μεταθέσεις λόγω του επαγγέλματος του ταχυδρομικού υπαλλήλου και αργότερα του διευθυντή των Τ.Τ.Τ. Το χρονικό διάστημα 1925 έως 1928 φοίτησε στο Τμήμα Ιχνογραφίας και Κοσμηματογραφίας στο Σχολείο Καλών Τεχνών στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Στη συνέχεια από το 1929 έως το 1935 σπούδασε γλυπτική και ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών. Δάσκαλοί του υπήρξαν οι: Ροϊλός, Θωμόπουλος, Μαθιόπουλος και Δημητριάδης. Το 1935 διορίσθηκε Καθηγητής Τεχνικών στην Αχιλλοπούλειο Εμπορική Σχολή Τσαγκαράδας και από το 1945 μέχρι το 1958 στο Β΄ Γυμνάσιο Λάρισας.
Κατά το διάστημα που βρέθηκε ως καθηγητής στη Λάρισα, του παραχωρήθηκε από το Γυμνάσιο ένας χώρος στη Δυτική πλευρά του Σχολικού Γυμναστηρίου, όπου, εκτός της κατοικίας του εκεί, δημιούργησε εργαστήριο γλυπτικής και ζωγραφικής, καθώς και φωτογραφείο. Ανάμεσα σ’ αυτούς που παρακολουθούσαν τις δραστηριότητές του, τις γνώσεις του περί γλυπτικής, ζωγραφικής και φωτογραφίας και τα έργα τέχνης στο εργαστήριό του, είναι οι ζωγράφοι και γλύπτες/τριες Γ. Καλακαλλάς, Μάρα Καρέτσου, Χρήστος Μακρόπουλος, Νανά Τάχα, Δ. Μποντικούλης, ο σκηνογράφος Γ. Ζιάκας, κ.ά. Ο Μίμης Γεντέκος στη δεκαετία του ’50 εξέδωσε και μία σειρά επιστολικών δελταρίων με όψεις της πόλης της Λάρισας, με την επωνυμία ΦΩΤΟ-ΓΕΝ. Tο 1958 μετατέθηκε στην Αθήνα όπου δίδαξε σε διάφορα σχολικά συγκροτήματα, ανάμεσα σ’ αυτά και στη Μαράσλειο. Το 1985 εγκαταστάθηκε στην Αγριά, όπου πέθανε το 1998 σε ηλικία 93 ετών. [3]
Επίσης ο εξωτερικός χώρος ήταν πολλές φορές κατειλημμένος από διάφορες γλυπτές συνθέσεις. Κατασκεύασε Ηρώα για διάφορες πόλεις, όπως στον γειτονικό Τύρναβο, επίσης προτομές και ανάγλυφα για συλλόγους και δήμους.
Σχετικά με το ιστορικό της κατασκευής του αγάλματος, άντλησα σημαντικές πληροφορίες από το αρχείο της «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ», της τοπικής εφημερίδας της Λάρισας, χάρη στη βοήθεια του αρχειοφύλακα της εφημερίδας και συνοδοιπόρου στην Φωτοθήκη Λάρισας, Βαγγέλη Ρηγόπουλου. Μέσω διαφόρων δημοσιευμάτων, από τον Φεβρουάριο του 1947 έως το Νοέμβριο του 1948 πληροφορούμαστε διάφορα σχετικά γεγονότα.
Την πρόθεση Λαρισαίων να τοποθετηθεί ανδριάντας του Ρήγα στην πόλη την εντοπίζουμε πρώτη φορά ως είδηση στις 26 Φεβρουαρίου 1947, όταν αναφέρεται ότι: «υπάρχει η πληροφορία ότι μεταξύ των εκπαιδευτικών λειτουργών της πόλεως μας συζητείται η ιδέα της αναλήψεωςπρωτοβουλίας δια την εκτέλεση προτομής του Ρήγα Φεραίου. Η σχετική δαπάνη θα επιδιωχθή να καλυφθή δια γενικού εράνου μεταξύ των μαθητών. Διότι θεωρείται ότι αποτελεί σοβαράν παράλειψιν η έλλειψης της προτομής του Θεσσαλού πρωτομάρτυρος της ελευθερίας από την Θεσσαλικήν πρωτεύουσαν.»
Ένα μήνα μετά, την 21η Μαρτίου 1947, επανέρχεται η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ με νέο δημοσίευμα όπου αναφέρεται: «Εν τέλει απεφασίσθη ομοφώνως όπως πρωτοβουλία των δημοδιδασκάλων Α΄και Β΄Περιφερείας Λαρίσης, ανεγερθή εν τη πόλει μας ο ανδριάς του πρωτομάρτυρος και πρώτου Θεσσαλού διδασκάλου Ρήγα Φεραίου, αποκλειστικώς δι΄εράνων των διδασκάλων, των μαθητών και του προϊόντος μιας λαχειοφόρου αγοράς. Επιτροπή, απαρτιθείσα εκ των κ.κ. Καλογεροπούλου, Παπαδημητρίου, Επιθεωρητών, Γκόλαντα, Κωνσταντιάδου και της κας Κοντομάρη (Σκυλλάκου) θέλει μεριμνήση δια την συλλογή των χρημάτων του εράνου.»
Ενώ στις 27 & στις 28 Αυγούστου 1947 η τοπική εφημερίδα μας ενημερώνει αρχικά ότι: «εντός των ημερών επανερχομένου του Γενικού Επιθεωρητού κ. Τσίριμπα, θα συγκροτηθή η τεχνοκριτική επιτροπή δια τον ανδριάντα του Ρήγα Φεραίου. Όπως είχε ήδη ανακοινωθεί στον διαγωνισμό λαμβάναν μέρος τρεις καλλιτέχνες. Οι κ.κ. Μίμης Γεντέκος, Νικόλας (Παυλόπουλος με καταγωγή από τον Αγ. Γεώργιο Νηλείας) και Τσυκνιδής. Προσθεσμία εκτέλεσης του έργου ήταν 6 μήνες, και την επόμενη ημέρα, στις 28, πληροφορούμαστε ότι: «ο διαγωνισμός του ανδριάντα ολοκληρώθηκε και η τεχνοκριτική επιτροπή επέλεξε ως καλλίτερο το έργο του Μίμη Γεντέκου στον οποίο και ανατέθηκε η κατασκευή του ανδριάντα.»
Έξι μήνες μετά, στις 30 Μαρτίου 1948, μαθαίνουμε ότι: «αυτές τις ημέρες αρχίζει η μεταφορά σε γύψο του προπλάσματος του Ρήγα.» Η είδηση τον αναφέρει ως ογκώδη και τεράστιο τον ανδριάντα και ότι θα απαιτηθεί ένα ορισμένο χρονικό διάστημα ακόμη ως που να τελειώσει.
Στις 23 & στις 27 Ιουνίου 1948 στην εφημερίδα αναφέρεται ότι: «ο Ρήγας, έργο του Μίμη Γεντέκου, μεταφέρεται ήδη στο μάρμαρο. Ο κολοσσός αυτός πιστεύεται ότι θα ετοιμασθή πολύ γρήγορα και θα στηθή το ερχόμενο Φθινόπωρο οπότε θα οργανωθεί και σχετική τελετή.»
Στις 2 Οκτωβρίου 1948 ένα δυσάρεστο γεγονός έρχεται να προστεθεί στην χρονική καθυστέρηση της εγκατάστασης του ανδριάντα του Ρήγα σε κάποια πλατεία της Λάρισας. Όπως πληροφορούμαστεαπότην ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ: «… πέθανε στην Αθήνα προ ημερών ο Γενικός Επιθεωρητής Στοιχειώδους Εκπαίδευσης Βασίλειος Τσιρίμπας χωρίς να έχει την χαρά να δει ένα έργο του ολοκληρωμένο. Μιας και η δημιουργία του ανδριάντα του Ρήγα οφείλεται σε πρωτοβουλία του αποθανόντος.»
Τον επόμενο μήνα, στις 26 Νοεμβρίου 1948, αναφέρεται στην εφημερίδα ότι: «ένα από τα ζητήματα για τα οποία ασχολήθηκε στην Αθήνα ο Δήμαρχος Λαρισαίων κ. Αστεριάδης, κατά την συνάντηση του με τον κ. Γεωργούλη Τμηματάρχη του Υπουργείου Εσωτερικών ήταν η έλευσις ειδικού πολεοδόμου δια την τοποθέτηση του ανδριάντος του Ρήγα Φεραίου.» Άγνωστο για πιο λόγο η τοποθέτηση του ανδριάντα δεν πραγματοποιήθηκε.
Δέκα χρόνια μετά, το 1958, ο Μίμης Γεντέκος μετατίθεται στην Αθήνα αφήνοντας πίσω, στον χώρο του Γυμναστηρίου όπου διέμενε και είχε το εργαστήριο του, το ογκώδες άγαλμα. Το 1961 ο χώρος επελέγη και εγκρίθηκε ως κατάλληλος για την ανέγερση του Γυμνασίου Θηλέων της Λάρισας, μετά από την μεγάλη δωρεά του Ανδρέα και της Άννας Κουτσίνα, της γνωστής οικογενείας με τα μεγάλα καταστήματα υφασμάτων και ειδών πολυτελείας στη Λάρισα και στο Βόλο. Ο Ανδρέας Κουτσίνας πέθανε το 1959,όμως στη χειρόγραφη διαθήκη του η οποία συντάχθηκε στις 29 Νοεμβρίου 1957, δύο χρόνια πριν από τον θάνατό του και την οποία είχε καταθέσει στον συμβολαιογράφο Χρήστο Μαλάκη, εκφράζει απλώς την επιθυμία του να διατεθεί ένα ποσόν υπέρ κοινωνικών σκοπών. Γράφει επί λέξει στην διαθήκη του: «Εκφράζω την απλήν ευχήν και παράκλησιν προς την σύζυγόν μου και κληρονόμον μου, χωρίς τούτο να αποτελεί και νομικήν υποχρέωσιν, όπως ευθύς ως έχει ταμιακήν ευχέρειαν, δώσει ανάλογον κατά την απόλυτον κρίσιν της χρηματικόν ποσόν, είτε εφ’ άπαξ είτε τμηματικώς, υπέρ κοινωνικών σκοπών, οριζομένων εις μνήμην μου». Η αλήθεια λοιπόν είναι ότι ήταν απόφαση της συζύγου του Άννας να διατεθεί ποσόν, όπως αναφέρει στη διαθήκη του ο Ανδρέας Κουτσίνας, για να κτισθεί ένα διδακτήριο Θηλέων, αφού την περίοδο εκείνη Γυμνάσιο και Λύκειο Θηλέων συστεγάζονταν με τα αντίστοιχα Αρρένων. Είναι ευρέως διαδεδομένο ότι ο Ανδρέας Κουτσίνας εν ζωή είχε εκφράσει την επιθυμία να κτισθεί με δαπάνη του στα Σουφλάρια εκπαιδευτήριο. Επελέγη και εγκρίθηκε ως χώρος ανέγερσης του εκπαιδευτηρίου η μισή περίπου έκταση που καταλάμβανε το παλαιό Σχολικό Γυμναστήριο. Η σύζυγος του Άννα πέθανε το 1961, χωρίς να προλάβει να δει πραγματοποιούμενη την επιθυμία της. Έτσι την κατασκευή και περάτωση του έργου ανέλαβαν οι αδελφοί της Άννας Κουτσίνα-Σακελλάριου οι Θεόδωρος, Αθανάσιος, Εμμανουήλ και Χαρίλαος Σακελλάριος. Τα εγκαίνια του διδακτηρίου έγιναν το 1963. [4]
Την επόμενη χρονιά, στις 27 Ιουνίου 1964, με επιστολή του στην ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ο τότε φοιτητής Νομικής Γεώργιος Δάρτζαλης και μετέπειτα διακεκριμένος δικηγόρος της πόλης, εν όψει των Δημοτικών Εκλογών εκείνης της χρονιάς, ανακινεί το θέμα του εγκαταλελειμμένου ανδριάντα του Ρήγα θεωρώντας ως θέμα σοβαρό και επίκαιρο! Ζητώντας μάλιστα να λάβουν θέση οι τότε υποψήφιοι Δήμαρχοι αναφέρει τα ακόλουθα: «Στο Γυμναστήριο δίπλα από στο καινούργιο Κουτσίνειο Γυμνάσιο Θηλέων, βρίσκεται ο ανδριάντας του Εθνομάρτυρα και ψάλτη της Ελευθερίας μας, του Ρήγα του Βελεστινλή. Φιλοτεχνήθηκε απ΄ τον καθηγητή Γεντέκο με έξοδα – όπως διαβάζω σε μια μαρμάρινη πλάκα που βρίσκεται επίσης στο Γυμναστήριο – των Θεσσαλών Δημοδιδασκάλων. Η ίδια πλάκα μας πληροφορεί πως ο ανδριάντας αυτός του Ρήγα βρίσκεται εκεί από το 1948! Είναι δε συσκευασμένος με τρόπο που δίκαια θα έλεγε κανείς πως πρόκειται για πεθαμένο μέσα σε νεκρόκασσα. Και διαρκεί αυτή η κατάσταση 16 ολόκληρα χρόνια (1948-1964). Και να σκεφτή κανείς ότι ο Ρήγας προτιμούσε “μιας ώρας καλύτερη ζωή παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή!” και να σκεφτή κανείς ότι η Λάρισα έχει μια πλατεία βαφτίσει με το όνομα του Ρήγα του Φερραίου και πως τον περιμένει να τη στολίση με την πανώρια κορμοστασιά του και τον υπέροχο συμβολισμό του. Ως πότε παλικάρια; Ρωτούμε τους αρμόδιους. Ως πότε και γιατί αυτή η ασέβεια προς το Μεγάλο Εθνομάρτυρα» αναφέρει ο Γ.Δάρτζαλης κλείνοντας την επιστολή του.Η παρέμβαση του ήταν σημαντική γιατί μετά την επιστολή του προφανώς και ο ανδριάντας αποσυσκευάστηκε και τοποθετήθηκε εντός του προαύλιου χώρου του Σχολείου.
Από το 1964 έως το 2021 χιλιάδες μαθητές και μαθήτριες έχουμε βρεθεί σ΄αυτό το προαύλιο και σχεδόν όλοι μας, αφού κι εγώ υπήρξα μαθητής του 4ου Γυμνασίου/Λυκείου για έξι χρόνια, από το 1981 έως το 1986, σταθήκαμε πολλές φορές δίπλα του. Σαν συμμαθητές, σαν φίλοι. Ο «Ρήγας» πολλές φορές μας έκρυψε, όταν θέλαμε να αποφύγουμε κάποιον καθηγητή ή συμμαθητή μας. Εκεί μαζευόμασταν, στη σκιά του, στα «κενά» ή περνούσαμε λίγη ώρα πρινεπιστρέψουμε στο σπίτι, μετά από μια εκδρομή ή πριν πάμε στο φροντιστήριο. Αποτελούσε τον «συνένοχο» στις κακές συνήθειες κάποιων μαθητών, μιας και πίσω από την ευμεγέθη σιλουέτα του ήταν το “καπνιστήριο” του σχολείου. Στα φοιτητικά μου χρόνια οι μπασκέτες, δίπλα στον ανδριάντα, ήταν σημείο συνάντησης για τους εξωσχολικούς μασκετόφιλους τα σαββατοκύριακα και σε περιόδους διακοπών, μέχρι τις αρχές του 90. Στο χώρο του 4ου Γυμνασίου επανήλθα δύο δεκαετίες μετά, το 2012, ως γονιός πια όταν ξεκίνησαν να πηγαίνουν Γυμνάσιο τα παιδιά μου. Ο Ρήγας έστεκε ακόμη εκεί, αγέρωχος στη γωνιά του, με μικροφθορές από το πέρασμα του χρόνου.
Στα χρόνια που μεσολάβησαν από το 2012 έως το 2018 που ξεκίνησε η προσπάθεια αποκατάστασης του, οι φθορές άρχισαν να είναι πιο έντονες.
Με αφορμή της ανάρτησης μου, σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης, μιας φωτογραφίας του ανδριάντα του Ρήγα στο χώρο του 4ου Γυμνασίου η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα με επιστολή της, στις 28 Σεπτεμβρίου 2018, απευθύνθηκε στον Δήμαρχο Λαρισαίων κ. Απ. Καλογιάννη με κοινοποίηση στον Αντιδήμαρχο Πολιτισμού κ. Πάνο Σάπκα, για τον “πεταμένο” ανδριάντα του Ρήγα Βελεστινλή, με την παράκληση «..με την ευαισθησία που σας διακρίνει, να δώσετε εντολή να στηθεί ευπρεπώς σε κατάλληλο χώρο ο δεύτερος αυτός ανδριάντας της Λάρισας για τον επαναστάτη και πρωτομάρτυρα της εθνικής ανεξαρτησίας μας». Την επιστολή υπέγραφε ο κ. Δημ. Καραμπελόπουλος.
Μάλιστα, όπως με ενημέρωσε ο κ. Καραμπελόπουλος κατά την τηλεφωνική επικοινωνία που ακολούθησε λίγες ημέρες μετά την επιστολή, ο αντιδήμαρχος Πολιτισμού κ. Σάπκας μίλησε απαξιωτικά σχεδόν για το θέμα, τονίζοντας πως ο ένας ανδριάντας είναι αρκετός για την πόλη. Ένα ξεκάθαρο δείγμα αδιαφορίας, ενώ ένας ευπρεπισμός ακόμη και στον ίδιο χώρο δεν θα κόστιζε.
Δύο χρόνια μετά, στις 29 Σεπτεμβρίου 2020, μετά από προτροπή ορισμένων παλαιών συμμαθητών μου για να βρεθεί τρόπος αποκατάστασης του αγάλματος, δημοσιεύθηκε έναν άρθρο μου στη LarissaPress, ιστοσελίδα της Λάρισας, με τίτλο «Ένα άγαλμα αναζητά το βάθρο του» [5]. Στην τελευταία παράγραφο του δημοσιεύματος αναφέρω: «από το 1963 έως σήμερα έχουν μεσολαβήσει 57 χρόνια. Δυστυχώς οι φθορές στο άγαλμα είναι εμφανείς εδώ και πολλά χρόνια. Νομίζω ότι ήρθε η στιγμή ο «Ρήγας», με αφορμή τα έργα διαμόρφωσης του προαύλιου χώρου από το Δήμο Λαρισαίων, να αποκατασταθεί και να εκπληρώσει το σκοπό της δημιουργίας του από τον Γεντέκο. Να καθαριστεί, να συντηρηθεί και να υψωθεί πάνω σε βάθρο, όπως ήταν και ο αρχικός προορισμός του. Κατά την ταπεινή μου γνώμη το σήμα κατατεθέν του 4ου Γυμνασίου δεν πρέπει να φύγει από το φυσικό του χώρο, μπορεί απλώς να μεταφερθεί σε ένα άλλο σημείο, λιγότερο εκτεθειμένο σε καθημερινές φθορές και σε κοινή θέα από όλους τους διερχόμενους.
Οι αντιδράσεις ήταν λίγο-πολύ αναμενόμενες. Ενώ υπήρξε θετική ανταπόκριση από διάφορους αναγνώστες του άρθρου, δεν υπήρξε το ανάλογο ενδιαφέρον από πλευράς Δήμου. Προσπάθησα να βρω εναλλακτικές λύσεις υποστήριξης της πρότασης μου. Έστειλα ξεχωριστά email προς τους Διευθυντές του 4ου Γυμνασίου και του 4ου Λυκείου όπου τους κοινοποιούσα το δημοσίευμα μου και τους ζητούσα, με αφορμή την ανάπλαση του κοινού προαύλιου χώρου των δύο σχολείων, να ζητήσουμε από το Δήμο Λαρισαίων, που είναι υπεύθυνος για τη συντήρηση των Σχολικών Μονάδων, την εξεύρεση λύσης για το θέμα του Ρήγα. Στα email ανταποκρίθηκε ο Αναπληρωτής Διευθυντής του Γυμνασίου ζητώντας να συναντηθούμε για να συζητήσουμε με την Σχολική επιτροπή πως θα τεκμηριώσουμε το αίτημα προς το Δήμο.
Το ίδιο διάστημα επικοινώνησα και με τον κ. Νίκο Γαμβρούλα, επικεφαλή της Δημοτικής Παράταξης «ΟΡΜΗ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ», που είχε δείξει στο παρελθόν αρκετό ενδιαφέρον για θέματα αποκατάστασης μνημείων και διατηρητέων κτιρίων της Λάρισας. Στις 3 Νοεμβρίου κατέθεσε ερώτηση προς τη Δημοτική Αρχή όπου μεταξύ άλλων ανέφερε: «Προτείνουμε ο Δήμος Λαρισαίων να αναλάβει τις εργασίες καθαρισμού και συντήρησης του και στην συνέχεια να υψωθεί πάνω σε βάθρο, όπως ήταν και ο αρχικός προορισμός του. Είναι και μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να αναδειχθεί αυτή η σημαντική προσωπικότητα της ελληνικής επανάστασης με αφορμή και τους εορτασμούς που προγραμματίζονται για τα 200 χρόνια από την έναρξη της.» [6]
Πράγματι η μεσολάβηση Γαμβρούλα ήταν καθοριστική. Η απάντηση από πλευράς Δήμου δεν άργησε να έρθει και δύο ημέρες μετά, στις 5 Νοεμβρίου, ο αρμόδιος Αντιδήμαρχος για θέματα Πολιτισμού κ. Πάνος Σάπκας ενημέρωσε την παράταξη του κ. Γαμβρούλα λέγοντας τα εξής:
“Αγαπητοί συνάδελφοι,
συμφωνούμε μαζί σας ότι πρέπει να γίνει η αποκατάσταση και συντήρηση του αγάλματος του Ρήγα Φεραίου, έργο του σημαντικού Έλληνα γλύπτη Μίμη Γεντέκου, που βρίσκεται από το 1958 στον προαύλιο χώρο του 4ου Γυμνασίου-Λυκείου και πιστεύουμε ότι και μετά τη συντήρηση και τοποθέτησή του σε βάθρο, εκεί πρέπει να παραμείνει.
Επίσης, βρίσκουμε εξαιρετική την ιδέα σας να αναδειχθεί αυτή η σημαντική προσωπικότητα της ελληνικής επανάστασης με αφορμή και τους εορτασμούς που προγραμματίζονται για τα 200 χρόνια από την έναρξή της, μαζί με ό,τι άλλο έχουμε προτείνει σε αυτό το πλαίσιο.
Επιπλέον, θα θέλαμε να συγχαρούμε τον συμπολίτη Θωμά Κυριάκο που με άρθρο του στη LarissaPress μας θύμισε την ιστορία του αγάλματος αλλά και του γλύπτη Μίμη Γεντέκου που έζησε στον Τύρναβο και τη Λάρισα και δίδαξε στο Β΄ Γυμνάσιο Λαρίσης, καθώς και την μεγάλη προσφορά της Φωτοθήκης Λάρισας που συγκεντρώνει, καταγράφει, τεκμηριώνει και ψηφιοποιεί φωτογραφίες και αντίστοιχο υλικό από την παλιά, άγνωστη ακόμα στους σημερινούς της κατοίκους και τον υπόλοιπο κόσμο, Λάρισα.
Πιστεύουμε, ότι η πρότασή σας είναι αξιέπαινη κι ευχόμαστε να ακολουθήσουν κι άλλες τέτοιες. Οι πολίτες να επισημαίνουν, οι παρατάξεις να αναδεικνύουν και η Δημοτική Αρχή να ανταποκρίνεται αναλόγως. Με συνεργασία και κοινό παρονομαστή την αγάπη μας για την πόλη, μπορούμε να καταφέρουμε πολλά.
Άλλωστε όπως έλεγε ο εθνομάρτυρας Ρήγας Φεραίος «ο σκοπός οπού απ’ αρχής κόσμου οι άνθρωποι εσυμμαζώχθησαν από τα δάση την πρώτην φοράν, διά να κατοικήσουν όλοι μαζί, κτίζοντες χώρας και πόλεις, είναι δια να συμβοηθώνται και να ζώσιν ευτυχισμένοι, και όχι να συναντιτρώγονται ή να ρουφά το αίμα τους ένας.»”[7]
Εν τω μεταξύ από τις αρχές Δεκεμβρίου 2020 μέχρι και τα τέλη Ιανουαρίου 2021 η χώρα ήταν σε νέα υγειονομικά μέτρα λόγω κορονοϊού, ενώ στις 3 Μαρτίου η Λάρισα έζησε έντονα την επίσκεψη του εγκέλαδου με συνέπεια να μετατίθενται συνεχώς οι εργασίες αποκατάστασης του ανδριάντα. Παραμονές της 25ης Μαρτίου η κίνηση πολιτών «Λάρισα η πόλη μου», της οποίας αποτελώιδρυτικό μέλος, με παρέμβαση της στο χώρο και με δελτίο τύπου στα Μ.Μ.Ε. επαναφέρει στη δημοσιότητα το θέμα, προσπαθώντας να πιέσει τη Δημοτική Αρχή να κινητοποιηθεί άμεσα και να υλοποιήσει τη δέσμευση της.
Πράγματι την 20η Απριλίου 2021, αφού καθαρίστηκε και συντηρήθηκε από το Λαρισαίο γλύπτηκ. Κώστα Νταή και εβδομήντα τρία ολόκληρα χρόνια μετά την κατασκευή του, ο Ρήγας βρήκε επιτέλους το βάθρο του. Αν και η θέση που είχε προταθεί αρχικά ήταν 1,5-2 μέτρα πιο πίσω από τη σημερινή, κατά την προσπάθεια διαμόρφωσης του χώρου βρέθηκε ένα φρεάτιο που ήταν πολυδάπανο να επιχωματωθεί ώστε να αντέξει το μεγάλο βάρος του αγάλματος και για αυτό το λόγο το βάθρο εγκαταστάθηκε στο σημερινό του σημείο. Μια θέση κάπως άβολη ανάμεσα από κολώνες και ΚΑΦΑΟ.
Παρ΄όλα αυτά, ακόμη και σήμερα, κατά την ταπεινή μου γνώμη,ο Ρήγας δείχνει ελλιπής. Όσες φορές κι αν σταθώ μπροστά του η ματιά μου επικεντρώνεται συνέχεια στον ακρωτηριασμένο καρπό του.Γιατί τι είναι ένας ρήτορας όταν αγορεύει χωρίς να έχει προτεταμένο το χέρι του; Σαν ένας μαέστρος ορχήστρας χωρίς την μπαγκέτα του. Η έλλειψη του δεξιού καρπού αφαιρεί δύναμη από το άγαλμα και από το πάθος της έκφρασης του, ενώ μειώνει σημαντικά την γλώσσα του σώματος.
Εξάλλου ο Γεντέκος τον δημιούργησε με προτεταμένο το δεξί του χέρι και υψωμένο τον δείκτη για να τονίσει το πάθος που διέκρινε το Ρήγα, εικόνα που συμπληρώνει το σπινθηροβόλο βλέμμα που τόσο επιτυχημένα του απέδωσε ο γλύπτης.Αποκατάσταση μνημείου είχε συμβεί και στο παρελθόν στη Λάρισα, στο παλιό Ηρώο της πόλης, που βρίσκεται στο χώρο του πάρκου Αλκαζάρ, όταν κατασκευάστηκε εκ νέου η μαρμάρινη περικεφαλαία που είχε καταστραφεί από θεομηνία το 1939, μετά από 3-4 δεκαετίες, τη δεκαετία του ’60. Νομίζω ότι θα ήταν και επιθυμία του Γεντέκου η αποκατάσταση του καρπού, αν ήταν ακόμη εν ζωή. [8]
Θωμάς Ζ. Κυριάκος
Πολ. Μηχανικός Τ.Ε.
thomask.larissa@gmail.com
[1] « Τα 2 αγάλματα του Ρήγα στη Λάρισα», δημοσίευμα της Βασιλικής Πανάγου στην ιστοσελίδα Larissanet, στις 20 Μαρτίου 2021.
[2] «Η οδός Ηπείρου», δημοσίευμα του Νικολάου Παπαθεοδώρου στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, στις 25 Σεπτεμβρίου 2019.
[3] Από το λεύκωμα «Μίμης Γεντέκος», επιμέλεια Χρ. Μπεχλιβάνος, εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ, του 2005.
[4] «Η οικογένεια Κουτσίνα – Προσθήκες και διορθώσεις», δημοσίευμα του Νικολάου Παπαθεοδώρου στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, στις 19 Ιουνίου 2019.
[5] «Νοσταλγώντας την παλιά Λάρισα – Ένα άγαλμα αναζητά το βάθρο του», δημοσίευμα του Θωμά Κυριάκου, στην ιστοσελίδα Larissapress, στις 29 Σεπτεμβρίου 2020.
[6] «Να αναδειχθεί το άγαλμα του Ρήγα Φεραίου στο προαύλιο του 4ου Γυμνασίου», δημοσίευμα της ιστοσελίδας Larissapress, στις 3 Νοεμβρίου 2020.
[7] «Ο Ρήγας Φεραίος στο βάθρο του!», δημοσίευμα της ιστοσελίδας Larissapress, στις 5 Νοεμβρίου 2020.
[8] «Νοσταλγώντας την παλιά Λάρισα – Ένας ρήτορας χωρίς ρώμη»δημοσίευμα του Θωμά Κυριάκου, στην ιστοσελίδα Larissapress, στις 27 Απριλίου 2021
[9] Θα ήθελα να ευχαριστώ τον Δρ. Δημ. Καραμπελόπουλου για την ιδιαίτερα τιμητική πρόσκληση για να συμμετάσχω στο Η΄Διεθνές Συνέδριο «Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας», Ιστορία-Αρχαιολογία-Λαογραφία περιοχής Δήμου Ρήγα Φεραίου, που διοργανώθηκε στο Βελεστίνο, γενέτειρα του Ρήγα, κατά το χρονικό διάστημα 5-7 Μαΐου 2023 και να παρουσιάσω το χρονικό της αποκατάστασης του ανδριάντα του Ρήγα στο 4ο Γυμνάσιο Λάρισας .
