Pierre Assouline
Το Υπερωκεάνιο
Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ
Μετάφραση: Μαριάνθη Πάσχου
Οι ευρωκάλπες έχουν κλείσει. Οι καρτέλες στον υπολογιστή μου όμως παραμένουν ανοιχτές, από το κυριακάτικο βράδυ της 9ης Ιουνίου. Τα αποτελέσματα έχουν γίνει γνωστά. Τα μηνύματα των εκλογών ίπτανται πάνω από την Ευρώπη σαν διάσπαρτες νότες χαλασμένου γραμμόφωνου. Το μάτι μου επικεντρώνεται στους τίτλους των ρεπορτάζ:
«Η ακροδεξιά διαβρώνει την ΕΕ»
«Η ακροδεξιά στροφή της Γηραιάς Ηπείρου»
«Η ακροδεξιά είναι η μεγάλη νικήτρια των φετινών ευρωεκλογών»
Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου και με το μάτι στραμμένο πρωτίστως στα ξένα ειδησεογραφικά πρακτορεία, επέλεξα να διαβάσω το τελευταίο βιβλίο του Pierre Assouline, Το Υπερωκεάνιο, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΠΟΛΙΣ.
–Απόλυτη συμφορά, για μένα, θα ήταν η επικράτηση της εθνικιστικής ιδέας στην Ευρώπη. Δεν είναι ακόμα συντριπτική αλλά, λίγο λίγο, κερδίζει έδαφος, διεισδύει στις συζητήσεις, εξαπλώνεται στις πόλεις, διαβρώνει τις συνειδήσεις. Όταν θ’ αρχίσει να μας προβληματίζει πραγματικά θα είναι πολύ αργά πια, το δηλητήριο θα έχει χυθεί. Και η δική μας απάντηση ποια είναι; Άρνηση και στη συνέχεια σιωπή. Σιωπή η οποία δεν ισοδυναμεί με αδιαφορία ή δειλία –έτσι τουλάχιστον θέλω να πιστεύω-, αλλά εκφράζει τη σαστιμάρα, την ανημποριά, την αμφιβολία μας. (σελ. 112).
Φεβρουάριος του 1932, λίγο πριν την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία και το υπερωκεάνιο «Ζορζ Φιλιππάρ» ετοιμάζεται για το παρθενικό του ταξίδι με προορισμό την Ιαπωνία. Ανάμεσα στους επιβάτες και ο Ζακ-Μαρί Μποέρ, βιβλιοπώλης, συλλέκτης και έμπορος σπάνιων εκδόσεων, ο οποίος είναι ο βασικός πρωταγωνιστής της ιστορίας του Assouline. Είναι ο άνθρωπος που κινείται στους χώρους του θεόρατου υπερωκεάνιου και αφηγείται τη ζωή όλων των συνταξιδιωτών του, μεταφέροντας μας διαλόγους και σκέψεις σαν αυτή που μόλις παράθεσα πιο πάνω. Σας θυμίζει άραγε κάτι, τώρα που τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών είναι ακόμα νωπά και στους κόλπους της ΕΕ λαμβάνει χώρα ένα ατελείωτο παζάρι για την κατανομή των αξιωμάτων, κάτι όμως που δεν ενδιαφέρει σχεδόν κανέναν πολίτη της Ένωσης;
–Μα τι σας ενοχλεί τόσο πολύ στους εθνικοσοσιαλιστές; Διότι περί αυτού πρόκειται, έτσι δεν είναι; συνέχισε ο Ράινερ Ράιτερ, όπως μας είχε συστηθεί, μπαίνοντας αυτή τη φορά στο ζουμί…
–Αμφιβάλλω για τη δέσμευσή τους στην ανθρώπινη πλευρά του ανθρώπου. Όσο περισσότερο ους παρατηρώ, τους ακούω , τους διαβάζω, -γιατί πρέπει να τους διαβάζουμε-, τόσο περισσότερο φοβάμαι ότι η ιδεολογία θα τους τυφλώσει και θα υπερισχύσει, ας το πούμε έτσι, της μέριμνας για την πιο στοιχειώδη αξιοπρέπεια.
–Το ίδιο θα μπορούσατε να μου πείτε και για τους κομμουνιστές, αντέτεινε ο Γερμανός, πασιχαρής για το ότι είχε βρεθεί επιτέλους ένας αντίπαλος που του αντιτασσόταν και που-πολύ θα το ήθελε-θα μπορούσε κάποια στιγμή, ίσως, να γίνει ένας αξιόμαχος εχθρός που θα τον ανύψωνε.
–Ενδεχομένως, αλλά δεν τους ξέρω. Βλέπετε είμαι Ευρωπαίος κι αυτό που με ενδιαφέρει είναι η Γερμανία.
–Οι κατηγορίες σας είναι αβάσιμες. Οι μέθοδοι των εθνικοσοσιαλιστών είναι κάπως δυναμικές, ενίοτε και ριζοσπαστικές, αλλά και ποιος δεν είναι έτσι όταν βρίσκεται στην αντιπολίτευση; Θα δείτε, με το που ανεβούν στην εξουσία, έτσι υπάκουοι που είναι, γιατί, όπως ξέρετε καλά, η δικής τους θρησκεία είναι η υπακοή-, τα πάντα θα μπουν ήρεμα ήρεμα ξανά σε τάξη, κι αυτό ακριβώς θέλει πάση θυσία και ο γερμανικός λαός. Τάξη! Και έτσι θα πορευτούμε όλοι εν ειρήνη. (σελ 114).
Αυτό, πάλι, σας θυμίζει κάτι;
Ο Ζακ-Μαρί Μποέρ μας περιγράφει τη ζωή των επιβατών της πρώτης θέσης ενός υπερωκεανίου, το οποίο αλληγορικά θα μπορούσε να είναι η ίδια η Ευρώπη. Επιβάτες όλων των κοινωνικών διαστρωματώσεων, διαφορετικών επαγγελμάτων και ηλικιών, λαμβάνουν τη θέση τους για το μεγάλο ταξίδι στο «Ζορζ Φιλιππάρ» και ο συγγραφέας δια μέσου του στοχαστικού βιβλιοπώλη μας μεταφέρει το κλίμα της πρώτης θέσης, εκεί όπου οι επιβάτες συμμετέχουν στις διαλογικές συζητήσεις με ανταλλαγή επιχειρημάτων (disputatio), ενώ ταυτόχρονα μας αφήνει να βάλουμε ηδονικά και το μάτι μας στην κλειδαρότρυπα των άλλων θέσεων στο πλοίο, εκεί όπου οι επιβάτες δεν απολαμβάνουν τα προνόμια των επιβατών της πρώτης θέσης. Οι ταξικοί διαχωρισμοί που περιγράφει ο Assouline είναι εμφανείς, τόσο όσο και οι κοινωνίες της σημερινής Ευρώπης, «αυτής της τόσο ενδιαφέρουσας αντίκας που παράγει περισσότερη ιστορία απ’ όση μπορεί να καταναλώσει».
Πλαισιωμένος από εξαιρετικούς λογοτεχνικούς χαρακτήρες που κάνουν παρέλαση στις σελίδες του βιβλίου, συνθέτοντας ένα καστ που σε κάνει να πιστεύεις πως κι εσύ ο ίδιος θα ανοίξεις την πόρτα του καταστρώματος και θα περπατήσεις μαζί τους κοιτάζοντας τη γραμμή των οριζόντων, ο Ζακ-Μαρί Μποέρ ακούει, συμμετέχει, σχολιάζει, παρατηρεί, φιλοσοφεί, διαβάζει, κολυμπάει, τρώει, έλκεται ερωτικά και σκέφτεται, άλλοτε φωναχτά και άλλοτε σιωπηρά.
Το ταξίδι του υπερωκεάνιου είναι ένα ταξίδι ανθρώπινο γι αυτό και βαθιά πολιτικό, όχι με την έννοια της μικροπολιτικής που στοιχειώνει την καθημερινότητά μας. Είναι ένα ταξίδι που σε κάνει να αναρωτηθείς για πολλά, ακόμα κι όταν έρχεται η στιγμή που θα βυθιστεί τη νύχτα της 15ης Μαΐου 1932.
Υπάρχουν στιγμές, διαβάζοντας το μυθιστόρημα του Assouline, που φωνάζεις μέσα σου «ναι» και άλλες «όχι» καθώς σου έρχεται ναυτία μιας και εσένα δεν σε χτυπάει το θαλασσινό αεράκι του ωκεανού. Μια αληθινή ιστορία παραμορφωμένη από την πένα του Γάλλου συγγραφέα που γεννά προβληματισμούς.
«Είναι πραγματικά αφοπλιστική η άγνοια των ευνοημένων αυτού του πλανήτη για το πόσο κακό μπορεί να προξενήσει ένας άνθρωπος σ’ έναν άλλον» γράφει ο συγγραφέας και το ταξίδι συνεχίζεται ακόμα κι όταν το Υπερωκεάνιο έχει βυθιστεί. Όπως η ζωή όλων μας δηλαδή που κάποια στιγμή θα φωτιστεί κι αυτή από την Ιστορία, όταν η μυρωδιά του καμένου ξύλου θα έχει υποχωρήσει και από τα ρουθούνια και από τα πνευμόνια μας, και νέες γενιές θα περπατάνε στα δικά μας χνάρια, παρακολουθώντας τα ταξίδια των δικών μας υπερωκεάνιων…