ΦΩΤΟ: Δ. Καστανάρας // LarissaPress
Επιμέλεια κειμένου: Ειρήνη Παπουτσή
Μουσειακό είδος για τους περισσότερους ο εξοπλισμός των Λαρισινών νοικοκυριών περασμένων δεκαετιών, με τη LarissaPress να κάνει βουτιά στο παρελθόν αναζητώντας χρηστικά αντικείμενα μιας άλλης εποχής, που σημάδεψαν ωστόσο τις μνήμες μας ή τις σύντομες καλοκαιρινές διακοπές στην ύπαιθρο και τα χωριά της Θεσσαλίας.
Επιτοίχιους νιπτήρες, σκεύη μαγειρέματος, σκάφες, γκαζιέρες και καμινέτα, λάμπες πετρελαίου, μα και σίδερα με τη χρήση κάρβουνου, ψυγεία πάγου και μαγκάλια κατέγραψε ο φωτογραφικός φακός στο Λαογραφικό Μουσείο Γόννων, σε ένα αλλιώτικο «οδοιπορικό» μνήμης, που διατηρείται ωστόσο άσβεστη ως γλυκιά ανάμνηση για πολλούς…
* Νιπτήρας ή νιφτήρας επιτοίχιος
Από την επάνω πλευρά το ειδικό αυτό δοχείο γέμιζε με νερό που έφερναν με στάμνες. Χωρητικότητα περίπου 3 λίτρα, με κατάληξη μια μικρή βρυσούλα απ’ όπου έτρεχε λιγοστό νερό και έτσι έπλεναν το πρόσωπο, τα χέρια, τα πιάτα κτλ.
* Σκάφη
Το οικιακό πλυντήριο της εποχής. Συνήθως ξύλινη ή από λαμαρίνα γαλβανιζέ. Η μπουγάδα με το χέρι γινόταν με πράσινο σαπούνι. Ίσως από τις σκληρότερες δουλειές της νοικοκυράς.
* Το Σίδερο με κάρβουνα ή βαποράκι
Η σύνδεση με το ηλεκτρικό δίκτυο σε πάρα πολλές περιοχές ολοκληρώθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1960. Ο μόνος τρόπος για να σιδερώνουν τα ρούχα οι νοικοκυρές (μέχρι την ηλεκτροδότηση της χώρας) ήταν το βαρύ μεταλλικό σκεύος που στο εσωτερικό του έβαζαν κάρβουνα. Τα ξυλοκάρβουνα θέρμαιναν την πλάκα του σκεύους και έτσι γινόταν το σιδέρωμα.
* Λάμπα πετρελαίου
Ήταν συνήθως επιτοίχιες ή με βάση για να στέκονται στο τραπέζι. Αποτελούνταν από μια βαρελοειδή βάση, την οποία γέμιζαν με πετρέλαιο. Στην πάνω πλευρά της υπήρχε φυτίλι που με την κύλιση ροδέλας επιμηκύνονταν για περισσότερο φως ή μαζεύονταν αντίστοιχα, για πιο χαμηλό φωτισμό. Απαραίτητο το προστατευτικό γυαλί, κάποιες λάμπες δε διέθεταν από την μια πλευρά τους και μικρό “καθρέφτη”, για αντανάκλαση του φωτός.
* Γκαζιέρες και καμινέτα
Το μαγείρεμα γινόταν με γκαζιέρες που έκαιγαν πετρέλαιο. Ήταν πολύπλοκα εργαλεία που οι νοικοκυρές ήταν απόλυτα εξοικειωμένες μαζί τους. Τρομπάριζαν αέρα μέσα στο δοχείο του καυσίμου, ώστε αυτό να ανεβαίνει στον καυστήρα. Συχνά βούλωναν και υπήρχαν ειδικά βελονάκια για το ξεβούλωμά τους.
Υπήρχαν και οι φουφούδες, μια κατασκευή παρόμοια με το μαγκάλι, αλλά με σχάρα, για να τοποθετείται η κατσαρόλα. Ο καφές ή τα αφεψήματα ψήνονταν στα καμινέτα που έκαιγαν μπλε οινόπνευμα.
Πολυτέλεια θεωρούνταν οι στόφες, κουζίνες με ξύλα που διέθεταν και φούρνο. Τα φουρνιστά τα έστελναν στον φούρνο της γειτονιάς, που δούλευε σε απίστευτους ρυθμούς κυρίως τις Κυριακές. Το 1955 μπήκε στο σπίτι το περίφημο και επαναστατικό πετρογκάζ.
* Μαγκάλι
Η θέρμανση του φτωχού… Μη φανταστείτε πως το μέσο σπίτι διέθετε κεντρική θέρμανση. Πάντως η θέρμανση με μαγκάλι ήταν φτηνή, αλλά χωρίς μεγάλη εμβέλεια. Στη μέση του δωματίου έμπαινε το μαγκάλι με τα ξυλοκάρβουνα. Συχνά ωστόσο τα “αχώνευτα” ξυλοκάρβουνα καίγονταν ελλιπώς, με αποτέλεσμα την έκλυση μονοξειδίου του άνθρακα που στοίχισε τη ζωή σε ολόκληρες οικογένειες. Βέβαια υπήρχε το τζάκι και οι ξυλόσομπες καθώς και οι σόμπες πετρελαίου που ήρθαν στο ευρύ κοινό στις αρχές του 1960.
* Το φανάρι
Ήταν σαν ένα ντουλάπι κρεμαστό μόνο που γύρω – γύρω είχε σίτα. Οι σίτες εμπόδιζαν τα έντομα να πλησιάσουν τα φαγητά και ο διερχόμενος αέρας δημιουργούσε κάπως καλύτερες συνθήκες διατήρησης. Ο χρόνος διατήρησης δεν ξεπερνούσε το ένα 24ωρο.
* Ψυγείο πάγου
Στη δεκαετία του 1950 εμφανίστηκε το ψυγείο πάγου, που θεωρήθηκε η επανάσταση της εποχής. Στα χωριά βέβαια δεν έφτανε εύκολα ο πάγος και συνέχιζαν να χρησιμοποιούν το φανάρι. Παγοποιεία υπήρχαν πολλά σε όλη τη χώρα. Οι διανομείς γύριζαν με ένα φορτηγάκι ή καροτσάκι που έσπρωχναν με τα χέρια. Το νερό έβγαινε παγωμένο από το ντεποζιτάκι που υπήρχε στο εσωτερικό τους, αλλά η θερμοκρασία στον θάλαμο δεν πρέπει να ήταν χαμηλότερη από 10 – 12 βαθμούς Κελσίου στη καλύτερη περίπτωση.
Σ.Σ. Θερμές ευχαριστίες στον υπεύθυνο του Λαογραφικού Μουσείου Γόννων, Βασίλη Καραβιδέ και τη δημοτική σύμβουλο του Δ. Τεμπών, Μαρία Κωστή, για την ξενάγηση και τις χρήσιμες πληροφορίες για τις ανάγκες του φωτορεπορτάζ.