Της Μαρίας Παπουτσή
«When you talk about fashion in films I am Hollywood»
Edith Head
28 Οκτωβρίου 1897 – 24 Οκτωβρίου 1981
Όποιος δεν έχει ασχοληθεί διεξοδικά με την ιστορία του Χόλυγουντ είναι δύσκολο να πιστέψει πως η μικροκαμωμένη, συντηρητικά ντυμένη κυρία, με τα μαζεμένα μαλλιά, τις χαρακτηριστικές αφέλειες και το βλέμμα μόνιμα κρυμμένο πίσω από ένα ζευγάρι γυαλιά με φιμέ τζάμια αποτελεί μια από τις πιο λαμπερές προσωπικότητές της χρυσής εποχής του.
Ο μύθος της ενδυματολόγου Edith Head που χτίστηκε μέσα σε πενήντα χρόνια καριέρας περιλαμβάνει κορυφαίους σταθμούς αλλά και μεγάλα σκάνδαλα, που συνεχίζουν να προκαλούν συζητήσεις και σχόλια ακόμη και σήμερα. Πίσω από τα φώτα της δημοσιότητας και το λαμπερό επαγγελματικό προφίλ που η Edith Head σχεδίασε και υλοποίησε με την ίδια μαεστρία που έφτιαχνε τα κοστούμια των μεγαλύτερων αστεριών του σινεμά, κρύβονται ιστορίες άκρατης φιλοδοξίας, ψέματος, ακόμη και κλοπής πνευματικής ιδιοκτησίας, που καλλιέργησαν σε μεγάλο βαθμό την άποψη πως η μεγάλη ενδυματολόγος διέθετε μια, αν μη τι άλλο, αμφιλεγόμενη πλευρά!
«Ο σχεδιαστής κοστουμιών κινείται ανάμεσα στη μαγεία και το καμουφλάζ. Δημιουργούμε την ψευδαίσθηση πως μεταμορφώνουμε τους ηθοποιούς σ’ αυτό που δεν είναι», είχε αναφέρει σε μια από τις αμέτρητες συνεντεύξεις της σχετικά με τη δουλειά της.
Πολύ πριν δημιουργήσει εικονικά κοστούμια για τα μεγαλύτερα ονόματα του Χόλυγουντ, όπως η Audrey Hepburn, η Grace Kelly και η Elizabeth Taylor, πριν μεταμορφώσει και μετατρέψει σε υπέρλαμπρη σταρ την Barbara Stanwyck ή την Mae West, οραματίστηκε και διαμόρφωσε τον ίδιο της τον εαυτό, στην περσόνα που θα της επέτρεπε να πραγματοποιήσει τα όνειρα και τις φιλοδοξίες της.
Όπως αποδείχθηκε, είχε μεγάλα όνειρα η νεαρή καθηγήτρια από την Καλιφόρνια κι ακόμα περισσότερη φιλοδοξία, που δεν γνώριζε εμπόδια!
Σπούδασε Τέχνες στο Μπέρκλεϋ και συνέχισε με master στον Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. Στις αρχές της δεκαετίας του 1920 δίδασκε Ισπανικά και Τέχνες στο Hollywood School for Girls και ξεκίνησε βραδινά μαθήματα σχεδίου, για να βελτιώσει το μάθημά της. Όταν το 1923 διάβασε την αγγελία της Paramaount για πρόσληψη σχεδιαστή κοστουμιών η αδυναμία της στο σχέδιο δεν την απέτρεψε να τη διεκδικήσει! «Δανείστηκε» από τους συμμαθητές της τα σχέδιά τους, (σύμφωνα με κάποιες πηγές αφαίρεσε μάλιστα τις υπογραφές τους και τοποθέτησε στη θέση τους τη δική της), παρουσιάζοντας ένα εξαιρετικό πορτφόλιο, που της έδωσε την πολυπόθητη θέση.
«Δεν μου πέρασε από το μυαλό πως έκανα κάτι ανήθικο», θα δηλώσει χρόνια αργότερα αναφερόμενη στο γεγονός, «ήταν μια νεανική και αφελής αδιακρισία που δε θα επαναληφθεί ποτέ», θα συμπληρώσει, μειώνοντας εντέχνως το ηθικό βάρος της πράξης της. Η ιστορία, ωστόσο, θα τη διαψεύσει…
Το ψέμα της, που σύντομα αποκαλύφθηκε, αντίθετα με το αναμενόμενο αποτέλεσμα, εδραίωσε τη θέση της στο τμήμα κοστουμιών της Paramaount, καθώς ο επικεφαλής του, Howard Greer, που δεν αισθανόταν την παραμικρή απειλή από την απλή και συνεσταλμένη νεαρή Edith, την πήρε υπό την προστασία του, της δίδαξε σχέδιο, προσφέροντάς της ταυτόχρονα γόνιμο έδαφος για να αναπτύξει τα άλλα ταλέντα της. Ήταν οργανωτική, εργατική, παραγωγική, διέθετε γούστο και αισθητική, μάθαινε γρήγορα και σύντομα αποδείχθηκε απόλυτα ικανή να διαχειρίζεται τις ιδιοτροπίες και τις απαιτήσεις των διάσημων σταρ, αλλά και τον εκκεντρικών σκηνοθετών.
Όταν ο Greer αποχώρησε, επικεφαλής του τμήματος ανέλαβε ο Travis Banton, δίνοντας τη μεγάλη ευκαιρία στην Edith Head, καθώς ξεκίνησε να σχεδιάζει τα μοντέλα των κοστουμιών δεύτερων ονομάτων, αφήνοντας σε εκείνον τις μεγάλες σταρ. Η Paramount έψαχνε απεγνωσμένα μια νέα μεγάλη πρωταγωνίστρια, για να ανεβάσει τα κέρδη της και τη βρήκε στο πρόσωπο της ανερχόμενης Mae West, που έκανε θραύση με τα κοστούμια που της σχεδίασε η Head για να αναδείξει τις πλούσιες καμπύλες της, στο She Done Him Wrong (1933).
Η καριέρα της είχε ήδη απογειωθεί, όταν ο Banton έφυγε το 1939 και εκείνη ανέλαβε στη θέση του. Από το σημείο αυτό και έως το 1967 που «μετακόμισε» από την Paramount στη Universal, όπου συνέχισε ως τον θάνατό της το 1981, διέγραψε πορεία γεμάτη σπουδαίες συνεργασίες, υπέροχες δημιουργίες και τεράστια δημοσιότητα. Έντυσε τις μεγαλύτερες σταρ, συνεργάστηκε με τους κορυφαίους σκηνοθέτες της εποχής, υπέγραψε τα κοστούμια σε 1.131 ταινίες, προτάθηκε τριάντα πέντε φορές για Όσκαρ Σχεδιασμού Κοστουμιών και κέρδισε τα οκτώ.
Μεγάλος σταθμός στην καριέρα της η στενή συνεργασία της με τον Άλφρεντ Χίτσκοκ σε έντεκα ταινίες, ανάμεσά τους και μεγάλα αριστουργήματα όπως οι Rear window, Vertigo, To catch a thief, Marnie, Notorious, The birds, ενώ εικονικές παραμένουν οι δημιουργίες της για την Hedy Lamarr (Samson and Delilah), την Ginger Rogers (Lady in the Dark), την Bette Davis (All about Eve),την Ingrid Bergman (Notorious), την Shirley MacLaine (What a way to go), την Elizabeth Taylor (A Place in the Sun), την Tippi Hedren (The Birds, Marnie) και – φυσικά – την Audrey Hepburn (Roman Holiday, Funny Face, Breakfast at Tiffany’s).
Η Edith Head λειτουργούσε στην επαγγελματική της ζωή με απόλυτη πειθαρχία. Διέθετε υπομονή, ήξερε να ακούει κι αυτό αποδείχτηκε τελικά το ισχυρότερο όπλο της, καθώς της επέτρεπε να δημιουργεί συνθήκη οικειότητας και ηρεμίας με τους σκηνοθέτες, αλλά κυρίως με τις σταρ. Ήταν ο αποδέκτης των ανασφαλειών τους αλλά και ο άνθρωπος που έβρισκε πάντα τρόπους να της εξαφανίζει, εξασφαλίζοντας την πίστη και την απόλυτη εμπιστοσύνη τους, σε σημείο να θέτουν όρους στα συμβόλαιά τους πως θα τις ντύνει αποκλειστικά εκείνη. Ρωτούσε τη γνώμη τους και συχνά ενσωμάτωνε στα κοστούμια τις παρατηρήσεις τους, κερδίζοντας το περίφημο προσωνύμιο «The dress doctor». Ήταν μάλιστα τόσο στενή η σχέση της με τις σταρ, που συχνά δημιουργούσε για εκείνες γκαρνταρόμπες, για την προώθηση των ταινιών και για προσωπική τους χρήση.
Βασικά χαρακτηριστικά των κοστουμιών της ήταν οι κλασικές απλές γραμμές, η στιβαρή φόρμα και οι έξυπνες λεπτομέρειες, που «αναδεικνύουν τα θετικά και εξαφανίζουν όλα τα υπόλοιπα», όπως συνήθιζε να λέει. «A designer is only as good as the star who wears her clothes – Η σχεδιάστρια είναι τόσο καλή, όσο ο αστέρας που φοράει τα ρούχα της», επέμενε στοχεύοντας στην ανάδειξη των χαρακτήρων, στο ψυχολογικό τους βάθος, αλλάζοντας έτσι τον τρόπο που αποδίδονταν τα γυναικεία πρόσωπα στον κινηματογράφο. Η μόδα λίγη σημασία είχε στο έργο της, ωστόσο κατάφερε να δημιουργήσει εικονικά σύνολα και σχέδια, που άφησαν ιστορία και επηρέασαν μεγάλους σχεδιαστές, ενώ δεν ήταν λίγες οι φορές που έργα της αντιγράφηκαν και φιγουράρισαν σε βιτρίνες μεγάλων καταστημάτων.
Φορούσε πάντα μπεζ, λευκό ή μαύρο, για να μην επισκιάζει τις σταρ, ούτε καν στις πρόβες των κοστουμιών. Την περίοδο που σχεδίαζε για ασπρόμαυρες ταινίες είχε μπλε φακούς στα γυαλιά της, για να βλέπει τα υφάσματα, όπως θα αποδίδονταν στην ασπρόμαυρη οθόνη. Τίποτα δεν άφηνε στην τύχη η Edith Head και τίποτα δεν έμπαινε εμπόδιο στη φιλοδοξία της, ούτε καν η ματαιοδοξία της. Όλα περνούσαν από τον απόλυτο έλεγχό της και, φυσικά, η ίδια ήταν ο τελικός αποδέκτης της επιτυχίας, ακόμη και εις βάρος της εργασίας άλλων!
Δύο φορές βρέθηκε στο επίκεντρο αρνητικών σχολίων, για τη στάση της απέναντι στη δουλειά των συναδέλφων της. Η πρώτη – και πιο πολυσυζητημένη – ήταν το 1954 για την ταινία του Billy Wilder, Sabrina, με την Audrey Hepburn, στο πλευρό των Humphrey Bogart και William Holden.
Μολονότι είχε αρχικά προγραμματιστεί να σχεδιάσει τα κοστούμια η Head, ο σκηνοθέτης ζήτησε να δοθεί «γαλλικός αέρας» στη μεταμόρφωση της ηρωίδας, οπότε επιλέχθηκε ο νέος και ανερχόμενος τότε Hubert de Givenchy, που σύμφωνα με τις φήμες σχεδίασε τα τρία πιο χαρακτηριστικά κοστούμια της ταινίας, συμπεριλαμβανομένου και του περίφημου μαύρου κοκτέιλ φορέματος. Η αλλαγή αυτή πλήγωσε βαθιά τον εγωισμό της Edith Head, η οποία ωστόσο, ξέροντας να επιλέγει τις μάχες της, τη δέχτηκε.
Η «εκδίκησή» της ήρθε στην απονομή των Όσκαρ την ίδια χρονιά, όταν παρέλαβε ως νικήτρια το αγαλματίδιο, χωρίς να αναφέρει τον Givenchy. Χρόνια αργότερα δήλωσε πως η ίδια σχεδίασε τα κοστούμια, εμπνεόμενη από κάποια σχέδια του Γάλλου μόδιστρου, στα οποία έκανε σημαντικές αλλαγές. Για την ιστορία το όνομα του Givenchy δεν υπάρχει πουθενά στην ταυτότητα της ταινίας, ενώ η Head στο βιβλίο της The Dress Doctor (1959) υπογράφει ως δικά της σχέδια του μαύρου φορέματος της ταινίας!
Είκοσι σχεδόν χρόνια αργότερα, το 1973 και ενώ εργαζόταν πια για την Universal η Edith Head παρέλαβε το όγδοο Όσκαρ της καριέρας της, για τα κοστούμια της τεράστιας εμπορικής και καλλιτεχνικής επιτυχίας The Sting, σε σκηνοθεσία George Roy Hill, με τους Paul Newman και Robert Redford. «Φανταστείτε να ντύνεις τους δύο πιο γοητευτικούς άντρες του κόσμου και να παίρνεις αυτό», δήλωσε κατά την απονομή, κρατώντας το χρυσό αγαλματίδιο. Ιδιαίτερα προκλητική δήλωση, αν αναλογιστεί κανείς πως η Head δεν σχεδίασε κανένα από τα κοστούμια, έχοντας μόνο τον ρόλο της υψηλής εποπτείας της ενδυματολογικής ταυτότητας της ταινίας!
Πέρα από τις σκοτεινές αυτές παραμέτρους το έργο της αποτελεί αντικείμενο έρευνας από τους ιστορικούς και μελετητές και εξακολουθεί να εντυπωσιάζει με το εύρος και την αισθητική του. Πρόσφατα το Μουσείο Τέχνης της Οκλαχόμα πραγματοποίησε μια αναδρομική έκθεση που περιλάμβανε 70 κοστούμια της από τις δεκαετίες 1930-1960, εντυπωσιάζοντας το κοινό.
Η Ιστορία έχει ακόμη πολλά να πει για την Edith Head και η αλήθεια είναι πως η ίδια κατάφερε να καμουφλάρει σε μεγάλο βαθμό τις αδυναμίες και τα ελαττώματά της. Όποιο κι αν είναι το πόρισμα της ομολογουμένως ιδιαίτερα συναρπαστικής και πολυτάραχης επαγγελματικής ζωής της, κανείς δε θα μπορούσε να αμφισβητήσει τη δημιουργική ορμή, το πείσμα, το κοφτερό μυαλό και τη μαεστρία με την οποία έχτισε την καριέρα της σε έναν χώρο σκληρό, απόλυτα ανδροκρατούμενο και ανταγωνιστικό, κατορθώνοντας να αναγνωριστεί όχι μόνο ως μεγάλη ενδυματολόγος, αλλά και ως αληθινή σταρ.
