Της Μαρίας Παπουτσή
Κομψότητα δεν είναι να σε προσέξουν αλλά να σε θυμούνται
Giorgio Armani
Σύμφωνα με τον διαβόητο διευθυντή της περίφημης έκδοσης Women’s Wear Daily, γνωστής και ως WWD ή «Βίβλος της μόδας», John Fairchild, η πρώτη αναφορά του όρου fashion victim αποδίδεται στον μεγάλο σχεδιαστή Oscar de la Renta, αλλά ήταν ο καυστικός λόγος του ίδιου του Fairchild που τον επέβαλε και τον έκανε ευρέως γνωστό.
Βέβαια, στη σύγχρονη εποχή ο όρος περιγράφει την εμμονή κάποιου να ακολουθεί τις νέες τάσεις της μόδας, φτάνοντας στην υπερβολή και τη γελοιότητα, ωστόσο η Ιστορία της μόδας έχει καταγράψει ανατριχιαστικές συνήθειες και πρακτικές που μετέτρεπαν όσους και όσες τις υιοθετούσαν σε θύματα κυριολεκτικά.
Ρούχα, αξεσουάρ και διαδικασίες καλλωπισμού που γνώρισαν τεράστια απήχηση είχαν αναγνωρισμένα κόστος στην υγεία, στη σωματική ακεραιότητα, ακόμη και στην ίδια τη ζωή των ανθρώπων, συναντάμε σε όλες τις εποχές, πολύ πριν τις θαυματουργές δίαιτες και τις ακραίες αισθητικές επεμβάσεις.
«Μπρος στα κάλλη, τι είναι ο πόνος», όπως λέει ο θυμόσοφος λαός και εντύπωση προκαλεί η ευκολία με την οποία υιοθετούνται υπερβολές και ακρότητες, προκειμένου να διατηρεί κανείς την εικόνα του σύμφωνη με τις επιταγές της μόδας ή τα στάνταρ ομορφιάς και καλαισθησίας κάθε εποχής. Αρρωστημένη αντίληψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση, ελλιπής γνώση ή απλά ανάγκη για προσοχή, το βέβαιο είναι πως αν μη τι άλλο τα θύματα των περίεργων αυτών τάσεων έπεφταν… ηρωικά και πέθαιναν με στυλ!
Κάνοντας ένα ταξίδι στο χρόνο ανιχνεύουμε κάποια από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα ακραίων τάσεων στη μόδα, ξεκαθαρίζοντας πως πρόκειται για παραδείγματα προς αποφυγή κι όχι προς μίμηση!
Κατάποση αυγών παρασιτικού σκουληκιού ταινίας
Η απώλεια βάρους, ώστε να ανταποκριθούμε στα πρότυπα ομορφιάς, αποτελεί φαινόμενο που δεν είναι άγνωστο στην εποχή μας. Ωστόσο, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, πολύ πριν τη γιόγκα, τις pilates, την keto διατροφή, τους διαιτολόγους και τη λιποαναρρόφηση, οι γυναίκες είχαν βρει έναν διαφορετικό τρόπο να χάνουν τα περιττά κιλά και να μπαίνουν στους στενούς κορσέδες, επιδεικνύοντας τη λεπτή τους μέση: κατάπιναν αυγά σκουληκιού ταινίας!
Το εκπληκτικό είναι πως η … «θεραπεία» είχε όντως το επιθυμητό αποτέλεσμα, και δεν είναι διόλου τυχαία η έκφραση «έχει ταινία», που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε κάποιον που τρώει τεράστιες ποσότητες, δίχως να παίρνει βάρος. Οι ταινίες αγκιστρώνονται στο εσωτερικό του εντέρου του ξενιστή τους, καταλαμβάνοντας μεγάλο μέρος αυτού, καθώς μπορούν να αναπτυχθούν σε μέγεθος έως και 9 μέτρα, απορροφώντας θρεπτικά συστατικά απευθείας από αυτό, με αποτέλεσμα την άμεση και εντυπωσιακή απώλεια βάρους.
Αυτά σχετικά με τα «οφέλη» της διαδικασίας, γιατί υπάρχουν και οι παρενέργειες: δυσωδία του στόματος, άσχημη αναπνοή, μόνιμες διάρροιες, πυρετοί και αίσθημα κόπωσης. Η χρόνια χρήση της… «μεθόδου» μπορούσε να προκαλέσει ακόμη σοβαρότερα προβλήματα στο γαστρεντερικό σύστημα, αν αναλογιστεί κανείς πως οι γυναίκες αυτές εισήγαγαν ηθελημένα στον οργανισμό τους ένα επικίνδυνο παράσιτο, μια μόνιμη πηγή μικροβίων, το οποίο προκαλούσε μόλυνση στο έντερό τους!
Αν οι παρενέργειες από τη διαδικασία της «φιλοξενίας» του παρασίτου δεν σας είναι και τόσο αποτρεπτικές και σας μπαίνουν ιδέες για την… αποτελεσματικότητα της «μεθόδου», οι τρόποι αποβολής του είναι το λιγότερο αποκρουστικοί! Υπήρχαν δύο τρόποι για να αφαιρεθεί τα παράσιτο από τον ξενιστή. Ο πρώτος ήταν να σταθεί κανείς με ανοιχτό το στόμα για ώρα μπροστά από ένα κομμάτι ωμό κρέας, οπότε θα ένιωθε μια περίεργη αίσθηση κινητικότητας του εντέρου, έως τη στιγμή που από το ανοιχτό στόμα του θα πρόβαλλε το εν λόγω σκουλήκι, το οποίο έπρεπε να πιάσει και να τραβήξει με δύναμη έξω. Ο δεύτερος και περισσότερο χρονοβόρος ήταν να λάβει ειδική ιατρική αγωγή που σκότωνε το παράσιτο, ωστόσο για να επιβεβαιωθεί η επιτυχία της θεραπείας και να βεβαιωθεί η εξάλειψη και η μη αναπαραγωγή του επιβαλλόταν ο καθημερινός έλεγχος των κοπράνων, ώσπου να βρεθεί το κεφάλι του σκουληκιού. Κι όλα αυτά σε μια εποχή που δεν υπήρχαν πλαστικά γάντια!
Το φαινόμενο γνώρισε μεγάλη απήχηση στις αρχές του 20ου αιώνα, ωστόσο χρόνια αργότερα και ως τη δεκαετία του 1950 εμφανίζονταν κατά διαστήματα φαινόμενα μόλυνσης από χάπια ταινίας, γεγονός που επιβεβαιώνει τη θεωρία πως η ανοησία δεν είναι μόνο ανίκητη, αλλά και διαχρονική!
Η θανατηφόρα βαφή – Το πράσινο του Σιλ (Scheele)
Στα τέλη του 18ου αιώνα μια νέα μόδα ήρθε να κατακλύσει την Ευρώπη: το φωτεινό πράσινο χρώμα!
Το 1776 ο χημικός Carl Wilhelm Scheele, (ανακάλυψε το οξυγόνο και το χλώριο) κατάφερε να δημιουργήσει μια έντονη χρωστική ουσία, η οποία εφαρμόστηκε ως βαφή υφάσματος που απέδιδε το πιο εντυπωσιακό πράσινο χρώμα. Μέχρι τότε οι πράσινες μπογιές έχαναν πολύ γρήγορα τη λάμψη και την έντασή τους, γεγονός που έκανε τη βαφή ιδιαίτερα δημοφιλή. Η απόχρωση ξετρέλανε τις κομψές κυρίες της εποχής, που έσπευσαν να γεμίσουν τις ντουλάπες τους με ρούχα και αξεσουάρ με την τελευταία τάση της μόδας.
Η παραγωγή του εν λόγω χρώματος ήταν ιδιαίτερα φθηνή, γεγονός που ευνόησε ακόμη περισσότερο την προώθησή του και σύντομα οι αγορές της Ευρώπης γέμισαν με φορέματα, πανωφόρια, γάντια και διακοσμητικά λουλούδια στο υπέροχο φωτεινό πράσινο, ενώ η βαφή χρησιμοποιήθηκε επίσης σε ταπετσαρίες, βιβλιοδεσίες, ζωγραφικούς πίνακες, σαπούνια και προϊόντα ομορφιάς, κεριά, παιδικά παιχνίδια, ακόμη και ως βαφή τροφίμων!
Οι παρενέργειες δεν άργησαν να εμφανιστούν. Έντονοι δερματικοί ερεθισμοί, πληγές στις περιοχές του δέρματος που ερχόταν σε επαφή με το ύφασμα, μαλλιά που έπεφταν, θάνατοι από δηλητηρίαση των κατασκευαστών των προϊόντων, ενώ καταγράφηκε επίσης μεγάλος αριθμός θανάτων ανθρώπων από εισπνοή της μπογιάς σε δωμάτια με ταπετσαρία.
Όπως αποδείχτηκε, το χρώμα περιλάμβανε αρσενικό, γνωστό για τις τοξικές και καρκινογόνες ιδιότητές του. Το 1860 η χρήση του καταργήθηκε, όχι όμως πριν αφήσει πίσω του χιλιάδες θύματα. Πιθανολογείται μάλιστα πως το αρσενικό από την πράσινη ταπετσαρία προκάλεσε σε κάποιο βαθμό τον θάνατο του Ναπολέοντα.
Chopine – Οι ιλιγγιώδεις πλατφόρμες
Οι δρόμοι στις μεγαλουπόλεις της αναγεννησιακής Ευρώπης ήταν γεμάτοι βρωμιές και λάσπες, γεγονός που επέβαλε ύψος στα παπούτσια, ώστε να προστατευτούν από τις ακαθαρσίες. Τον 16ο αιώνα όμως η μόδα της πλατφόρμας άγγιξε πραγματικά ιλιγγιώδη ύψη με τα chopine, καλοφτιαγμένα παπούτσια, τοποθετημένα στη βάση ψηλής πλατφόρμας, που πρόσδιδαν σε όποιον τα φορούσε τεράστιο ύψος.
Η μόδα που κυριάρχησε στις πόλεις με πλακόστρωτα της Ιταλίας, της Γαλλίας, της Αγγλίας και της Ισπανίας επικεντρώθηκε στην εικόνα και όχι στη λειτουργικότητα των παπουτσιών, που σε συνδυασμό με τα μακριά φορέματα των κυριών δε δυσκόλευαν απλά, αλλά μετέτρεπαν το περπάτημα σε επικίνδυνο σπορ.
Στις πιο ακραίες εκδοχές τους τα chopines μπορούσαν να φτάσουν τα 50cm, κάνοντας απαραίτητη τη συνοδεία όποιου τα φορούσε από έναν υπηρέτη, για βοήθεια και προστασία. Τα πανύψηλα αυτά παπούτσια αποτελούσαν σύμβολα πλούτου και δύναμης, ακριβώς εξαιτίας της υπερβολής τους. Μόνο οι πλούσιοι και ευκατάστατοι μπορούσαν διαθέσουν μια μικρή περιουσία για τα εξεζητημένα παπούτσια και τα πλούσια σε πολυτελή ύφασμα ρούχα που τα συνόδευαν, άνθρωποι που είχαν τη δυνατότητα να ζουν πλουσιοπάροχα, δίχως να κάνουν έστω και το παραμικρό βήμα!
Παρά τις δυσκολίες και τα συχνά ατυχήματα η μόδα είχε διάρκεια ζωή τριών αιώνων, μέχρι που το ύψος μετριάστηκε για να καταλήξουμε σε αυτό που έχουν και οι σημερινές πλατφόρμες.
Καπέλα με υδράργυρο – «Η ασθένεια των καπελάδων»
Το αντρικό φύλο διαθέτει το δικό του μερίδιο στις θανατηφόρες τάσεις της μόδας. Από τις πιο επικίνδυνες και μοιραίες για πολλούς ήταν η περίφημη «ασθένεια των καπελάδων», που θυσίασε χιλιάδες πιλοποιούς στο βωμό του αντρικού στυλ!
Τα καπέλα αποτελούσαν αναπόσπαστο κομμάτι της ένδυσης γυναικών και αντρών κατά τον 19ο αιώνα. Πέρα από την προστασία από τα στοιχεία της φύσης, το καπέλο αποτελούσε σύμβολο κοινωνικού status και χαρακτήριζε τη σχέση όποιου το φορούσε με τη μόδα. Ειδικά τα αντρικά καπέλα, που είχαν αρχίσει να γίνονται πιο κομψά και επιτηδευμένα, κατασκευάζονταν από διάφορα υλικά (χαρτί, γρασίδι, τρίχες από ουρά αλόγου, χαρτόνι, τούλι, βελούδο, γούνες από λαγό ή κάστορα κλπ.), ωστόσο το βασικό υλικό κατασκευής τους ήταν το πίλημα (τσόχα), ένα ύφασμα από πλεγμένες τρίχες μαλλιού, που η επεξεργασία τους απαιτούσε να βυθιστούν σε διάλυμα νιτρικού οξέος.
Ένα καλής ποιότητας καπέλο απαιτούσε σταθερό και ανθεκτικό πίλημα, κάτι που οι Γάλλοι πιλοποιοί διαπίστωσαν ότι μπορούσαν να επιτύχουν, διαλύοντας υδράργυρο στο νιτρικό οξύ. Με τον τρόπο αυτό ο υδράργυρος μετατράπηκε σε πολύτιμο εργαλείο στη διαδικασία της κατασκευής του δημοφιλούς αξεσουάρ. Ωστόσο, στο τελικό στάδιο της διαδικασίας, όταν το υλικό έπρεπε να σιδερωθεί με ατμό για να πάρει το σχήμα του, η λεπτή σκόνη από υδράργυρο στην επιφάνειά του μετατρεπόταν σε ατμό, που εισέπνεαν οι πιλοποιοί. Με τη χρόνια έκθεση τους αυξάνονταν σταδιακά τα επίπεδα του υδράργυρου στον οργανισμό τους, δηλητηριάζοντάς τον αργά αλλά σταθερά.
Ο υδράργυρος είναι μια ιδιαίτερα τοξική ουσία, η χρόνια δηλητηρίαση από τον οποίο, γνωστή και ως υδραργυρικός τρόμος ή «ασθένεια των καπελάδων» είναι νευρολογική διαταραχή που επηρεάζει ολόκληρο το κεντρικό νευρικό σύστημα, προκαλώντας μια τεράστια γκάμα συμπτωμάτων όπως ευσυγκινησία, ευερεθιστικότητα, ιλίγγους, αδυναμία συγκέντρωσης, απώλεια μνήμης, κατάθλιψη, ψυχωτικό άγχος, απώλεια γενικών αισθήσεων, επώδυνες μυϊκές συσπάσεις άγχος, μανία, διαταραχές ύπνου και γνωστικά ελλείμματα. Τα άτομα που προσβάλλονται από την ασθένεια παρουσιάζουν μάλιστα τεράστιες αλλαγές συμπεριφοράς και προσωπικότητας.
Οι λάτρεις της λογοτεχνίας σίγουρα θα αναγνωρίσουν πολλά από τα παραπάνω συμπτώματα στον ήρωα Mad Hatter (Τρελός Καπελάς) του αριστουργήματος του Lewis Carroll, «Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων». Πράγματι, ο συγγραφέας που έζησε τον 19ο αιώνα χρησιμοποίησε τα συμπτώματα που παρουσίαζαν οι νοσούντες πιλοποιοί, για να δημιουργήσει ένα από τους ωραιότερους χαρακτήρες της κλασικής λογοτεχνίας.
Η χρήση του υδράργυρου στην κατασκευή καπέλων και γενικότερα απαγορεύτηκε στις Η.Π.Α. το 1940 και περιορίστηκε σε μεγάλο βαθμό στον υπόλοιπο κόσμο. Ωστόσο μέχρι και σήμερα η χρήση της τοξικής ουσίας σε μικρές ποσότητες εξακολουθεί να γίνεται σε ορισμένες περιπτώσεις. Στην κατασκευή των καπέλων αντικαταστάθηκε από το οξυζενέ (hydrogen peroxide).
Μακιγιάζ που σκοτώνει
Το μακιγιάζ ως μέσο καλλωπισμού αποτελεί πανάρχαια συνήθεια. Από την εποχή των Φαραώ έως σήμερα είναι βασικό τελετουργικό ομορφιάς ανδρών και γυναικών σε όλες τις χώρες και όλες τις εποχές.
Η εξέλιξη της επιστήμης άλλαξε εντελώς το περιεχόμενο των καλλυντικών μακιγιάζ, προσφέροντας προϊόντα τεχνολογίας, που εξασφαλίζουν καλύτερο αποτέλεσμα αλλά ταυτόχρονα προστατεύουν και περιποιούνται το δέρμα. Στο μακρινό παρελθόν, ωστόσο, που η γνώση σε σχέση με τα συστατικά των καλλυντικών ήταν περιορισμένη, έως και ανύπαρκτη, δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν στην καθημερινότητά τους προϊόντα που η δράση τους ήταν επιβλαβής έως και θανατηφόρα.
Αίγυπτος
Η χρήση μαύρου μολυβιού για να τονιστεί το βλέμμα ήταν μια συνήθεια που συναντάμε σε όλα τα κοινωνικά στρώματα της αρχαίας Αιγύπτου. Από τον Φαραώ ως και τον τελευταίο δούλο, άντρες και γυναίκες χρησιμοποιούσαν kohl eyeliner, για να δώσουν ένταση στο περίγραμμα των ματιών τους, αλλά και για να προστατευτούν από μολύνσεις στα μάτια και την ένταση του καυτού ήλιου. Εξάλλου η ομορφιά θεωρούνταν σημάδι ιερότητας και ειδικά οι Φαραώ φρόντιζαν να διατηρούν την νεότητά τους, ως απόδειξη της θεϊκής τους φύσης. Ωστόσο σε πολλές περιπτώσεις τα φτωχότερα στρώματα χρησιμοποιούσαν υλικά που περιλάμβαναν μόλυβδο. Η σταδιακή συγκέντρωση του στοιχείου στον ανθρώπινο οργανισμό προκαλεί δερματικές δυσχρωμίες, απώλεια μαλλιών, απώλεια μνήμης, πόνους στους μυς και στις αρθρώσεις, υπέρταση, πονοκεφάλους, ενώ σε υψηλά επίπεδα μπορεί να αποβεί μοιραία.
Ρώμη
Οι αρχαίοι Ρωμαίοι προτιμούσαν τα ροδοκόκκινα μάγουλα, οπότε χρησιμοποιούσαν διάφορους τρόπους για να πετυχαίνουν την επιθυμητή απόχρωση: βαφές λαχανικών, χρωστικές από τα υπολείμματα του κόκκινου κρασιού, παπαρούνες, ροδοπέταλα, κόκκινη ώχρα. Για να δώσουν όμως περισσότερη λάμψη ή διάρκεια στο αποτέλεσμα πλήρωναν βαρύ τίμημα, καθώς προσέθεταν στο ρουζ τους ψήγματα από μόλυβδο ή κιννάβαρι (κινναβαρίτης), μια φυτική χρωστική που περιέχει υδράργυρο. Ο συνδυασμός των δύο συστατικών στο ίδιο καλλυντικό ήταν ολέθριος, προκαλώντας δερματικούς ερεθισμούς, εγκεφαλικές βλάβες, απώλεια ακοής και όρασης, βλάβη στους νεφρούς και θάνατο.
Αναγέννηση
Η ανθρωπότητα φαίνεται πως δυσκολεύεται να πάρει το μάθημά της από τα λάθη του παρελθόντος, οπότε τον μόλυβδο τον συναντάμε, ως θανατηφόρο συστατικό, σε βάσεις μακιγιάζ, κατά την περίοδο της Αναγέννησης, μολονότι οι βλαβερές επιδράσεις του είναι πλέον γνωστές. Οι γυναίκες τον χρησιμοποιούν στο μεικ απ για να πετύχουν την ολόλευκη επιδερμίδα που αποτελεί το ιδεώδες της εποχής (δείγμα αριστοκρατικής καταγωγής και πλούτου, αφού η λευκή επιδερμίδα σήμαινε πως δεν έκαναν χειρωνακτική εργασία, οπότε δεν εξέθεταν το πρόσωπό τους στον ήλιο) και όταν οι συνέπειες της χρήσης γίνονταν εμφανείς στην επιδερμίδα του προσώπου τους, αντί να σταματήσουν τη χρήση, προσέθεταν επιπλέον στρώσεις του παρασκευάσματος, για να καλύψουν τη φθορά!
Ελισαβετιανή περίοδος
Η χρήση του μακιγιάζ και της ενδυμασίας ως σύμβολο δύναμης και πλούτου χαρακτήρισε την ελισαβετιανή περίοδο. Μεγάλη μερίδα ιστορικών υποστηρίζει πως η βασίλισσα Ελισάβετ Α΄ χρησιμοποιούσε τον πιο τοξικό συνδυασμό που έχει καταγραφεί στην Ιστορία: κερουσίτη – ένα ανθρακικό ορυκτό του μόλυβδου, γνωστό την περίοδο εκείνη ως Venetian ceruse – με ξίδι, που ευνοούσε την απορρόφηση της τοξικής ουσίας από τον οργανισμό σε τεράστιο βαθμό. Η χρόνια χρήση των παρασκευασμάτων αυτών, σε συνδυασμό με κάποιες άλλα συνήθειες πιστεύεται πως συνέβαλε τελικά στο θάνατό της.
Η χρήση του κερουσίτη συναντάται κατά την αρχαιότητα στην Αίγυπτο, στην Ελλάδα και στη Ρώμη ως λευκαντικό καλλυντικό, ωστόσο πρωταγωνίστησε στο μακιγιάζ των γυναικών για τρείς ολόκληρους αιώνες, ως το 1900, που αντικαταστάθηκε από την σκόνη πέρλας και το ταλκ.
Ραδιενεργή… ομορφιά
Η ανακάλυψη του ράδιου στα τέλη του 19ου αιώνα άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στην κοσμετολογία. Ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα η εμπορική χρήση της ραδιενέργειας και της φωσφορούχας ιδιότητάς της ήταν η νέα τρέλα, που σε διάστημα δύο δεκαετιών μπήκε για τα καλά στην καθημερινότητα των ανθρώπων, με εφαρμογή σε τονωτικά ροφήματα, χάπια, αντικείμενα, μπογιές, υφάσματα, τσιγάρα, είδη φροντίδας και καλλυντικά. Βάση της απλοποιημένης λογικής ενέργεια σημαίνει δύναμη, οπότε οι ακτίνες που εκπέμπει το ράδιο δεν μπορούσαν παρά να έχουν ευεργετικά αποτελέσματα για το ανθρώπινο σώμα!
Οι εμπορικές… διάνοιες της εποχής παρουσίαζαν λοιπόν τα εμπλουτισμένα με ραδιενέργεια καλλυντικά, ως μυστικό ομορφιάς και ελιξίριο νεότητας, που ενεργοποιούν και αναζωογονούν όλους τους ζωντανούς ιστούς! Σύντομα σε Ευρώπη και Η.Π.Α. εμφανίστηκαν εταιρείες που λάνσαραν ολοκληρωμένες σειρές περιποίησης προσώπου και μακιγιάζ με ράδιο, ενώ δεν έλειψαν και τα ινστιτούτα, που προσέφεραν θεραπείες σώματος και μαλλιών, για αναζωογόνηση, χαλάρωση και… μετάλλαξη της επιδερμίδας!
Η ανατριχιαστική αυτή μόδα σύντομα εγκαταλείφθηκε, ευτυχώς χωρίς να αφήσει θύματα μεταξύ των γυναικών που χρησιμοποίησαν τα καλλυντικά. Δυστυχώς την ίδια καλή τύχη δεν είχαν όσοι κατανάλωσαν χάπια και τονωτικά, καθώς και οι εργαζόμενοι στους τομείς παραγωγής των ραδιενεργών προϊόντων, που βρήκαν κατά χιλιάδες τραγικό θάνατο από καρκίνο.
Η οριστική απαγόρευση της χρήσης ραδιενέργειας σε καταναλωτικά αγαθά ήρθε το 1968.
