Της Μαρίας Παπουτσή
«Μη μου μιλάς για κανόνες, αγαπητή. Όπου κι αν μείνω, εγώ φτιάχνω τους κανόνες»
Μαρία Κάλλας
2 Δεκεμβρίου 1923 – 16 Σεπτεμβρίου 1977
Έναν αιώνα μετά τη γέννηση και σχεδόν μισό από τον θάνατό της η υψίφωνος με την συγκλονιστική φωνή και την επιβλητική παρουσία στην σκηνή, εξακολουθεί να παραμένει στην επικαιρότητα, λες και βρίσκεται εν ζωή, στο απόγειο της καριέρας της. Λίγοι είναι οι καλλιτέχνες που κατάφεραν να ξεπεράσουν τα όρια της Τέχνης τους και να αναδειχθούν σε διαχρονικά είδωλα, κερδίζοντας πραγματικά την αιωνιότητα. Η Κάλλας ανήκει αναμφίβολα στη συγκεκριμένη κατηγορία.
Απόλυτη ντίβα, τεράστια ερμηνεύτρια, αλλά και μια γοητευτική γυναίκα, που κέρδισε τον θαυμασμό με τη χάρη, την ομορφιά και το απαράμιλλο στυλ της, η Μαρία Κάλλας μπορεί να σφράγισε με τις ερμηνείες της τις μεγάλες κλασικές όπερες, αλλά άφησε το προσωπικό της στίγμα εξίσου έντονα και στην Ιστορία της μόδας.
Με αφορμή την κινηματογραφική ταινία Maria του Χιλιανού σκηνοθέτη Pablo Larraín, με πρωταγωνίστρια την Αντζελίνα Τζολί, που εστιάζει στις τελευταίες ημέρες της ζωή της μεγάλης ντίβας στο Παρίσι της δεκαετίας του ΄70, (η ταινία προβλήθηκε στην έναρξη του 65ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης τον Οκτώβριο, αλλά βγαίνει επίσημα στις αίθουσες στις 5 Δεκεμβρίου) ανατρέχουμε στη διαδρομή, μέσα από την οποία η απλοϊκή Μαρία Καλογεροπούλου μεταμορφώθηκε στο σύμβολο του στυλ, Μαρία Κάλλας.
Τίποτα δεν ήρθε στη ζωή της Κάλλας δίχως κόπο, επίπονη δουλειά, πείσμα αλλά και μεγάλο τίμημα. Ακόμη και για τη φωνή της, που κοινό και κριτικοί έφτασαν να αποκαλούν θεϊκή, η μεγάλη καλλιτέχνιδα χρειάστηκε να παλέψει σκληρά και να εργαστεί ακόμη σκληρότερα, για να ξεπεράσει τεχνικές δυσκολίες και παγιωμένες αντιλήψεις, επιβάλλοντας τελικά το ξεχωριστό ταλέντο της. Γιατί η αλήθεια είναι πως στην αρχή της καριέρας της διέθετε μια μεγαλειώδη φωνή, που κανείς δεν καταλάβαινε και μια ιδιαίτερη ομορφιά, αντίθετη με τα πρότυπα της εποχής της, που κανείς δεν αναγνώριζε.
Πίσω από τη δημόσια περσόνα της λάμψης και την καταξίωσης, υπήρχε μια γυναίκα που κουβαλούσε προσωπικούς δαίμονες, χτισμένους σταδιακά και μεθοδικά από τα παιδικά της χρόνια.
Ο αγώνας με την εξωτερική της εμφάνιση είναι από τα πιο γνωστά κεφάλαια της προσωπικής της ζωής. Το βάρος και η ακμή τη βασάνιζαν από τα πολύ νεανικά της χρόνια, ενώ η σκιά της απαιτητικής και πιεστικής μητέρας της δυσκόλευε ακόμη περισσότερο την ψυχολογικής της διάθεση. «Η αδερφή μου ήταν λεπτή, όμορφη και φιλική και η μητέρα μου πάντοτε την προτιμούσε. Εγώ ήμουν το ασχημόπαπο, παχουλή και άχαρη και καθόλου δημοφιλής. Είναι άκαρδο να κάνεις ένα παιδί να νιώθει άσχημο και ανεπιθύμητο…». Μελέτη και πρόοδος στις σπουδές της στο τραγούδι, αλλά τίποτα από την ξεγνοιασιά και τις απολαύσεις της νεανικής ηλικίας για τη Μαρία, που δεν είχε φίλους και κοινωνική ζωή. Τραύμα η έλλειψη παιδικής ηλικίας που καθόρισε την κακή σχέση με μητέρα και αδερφή, στιγματίζοντας την πορεία της ως ενήλικα.
Η πρώτη ριζική αλλαγή στην εικόνα της ήρθε το 1953, όταν η καριέρα της είχε ήδη απογειωθεί και η Κάλλας είχε ξεκινήσει τις θριαμβευτικές εμφανίσεις της στην περίφημη Σκάλα του Μιλάνου. Αιτία δεν υπήρξε η ματαιοδοξία αλλά η καλλιτεχνική προσήλωση της μεγάλης σοπράνο, που αποφάσισε να μειώσει το βάρος της, όταν συνειδητοποίησε πως στεκόταν εμπόδιο στη σωστή δραματουργική απόδοση του ρόλου της Μήδειας, στην ομώνυμη όπερα του Κερουμπίνι. Τελειομανής, όπως ήταν πάντα στη δουλειά της, κατάφερε να χάσει 36 κιλά σε διάστημα ενός χρόνου και να μεταμορφώσει ριζικά τη σιλουέτα της.
Το πρώτο βήμα είχε γίνει. Αυτό που χρειαζόταν τώρα ήταν να βρει το προσωπικό της στυλ κι εκεί καθοριστική ήταν η βοήθεια δύο ανθρώπων: του φιλόμουσου βιομήχανου συζύγου της Giovanni Battista Meneghini, και της περίφημης Ιταλίδας σχεδιάστριας υψηλής ραπτικής, Elvira Leonardi Bouyeure, γνωστής ως La Biki.
Στο ατελιέ της Biki στη Via Sant’Andrea, στο Μιλάνο η Μαρία μεταμορφώθηκε στο διαρκές σύμβολο κομψότητας, που εξακολουθεί ως σήμερα να αποτελεί πηγή έμπνευσης. Η οικονομική ευχέρεια του Meneghini που στήριζε την καριέρα της συζύγου του σε κάθε βήμα (σύμφωνα με τη Biki χάρη στη δική του επιμονή και προτροπή ζήτησε η Κάλλας τη βοήθειά της και ξόδεψε μια μικρή περιουσία για την γκαρνταρόμπα της) και η επαγγελματική καθοδήγηση της μιλανέζας σχεδιάστριας, με την οποία δέθηκε με στενή φιλία, μετέτρεψαν το ασχημόπαπο – όπως συνήθιζε να αποκαλεί η ίδια τον νεαρό εαυτό της – σε πραγματικό κύκνο!
Γούνινα παλτό, ιδιαίτερα πανωφόρια, φορέματα και ταγιέρ σε κλασικές γραμμές, που ακολουθούσαν τις τάσεις κάθε εποχής, μοναδικές τουαλέτες με αέρινη κίνηση, ψηλοτάκουνα παπούτσια, δραματικά καπέλα και γάντια, βεντάλιες με φτερά, κομψές τσάντες και διαχρονικά γυαλιά ηλίου. Τα κοσμήματα αποτέλεσαν ως το τέλος της ζωής της αναπόσπαστο μέρος της δημόσιας εικόνας της, κάποια μεγάλης αξίας (Cartier, Van Cleef & Arpels, Harry Winston) που στην πορεία μετατράπηκαν σε μια αξιοζήλευτη συλλογή.
Με τις συμβουλές της Biki η Μαρία Κάλλας απέκτησε το χαρακτηριστικό της στυλ, που ολοκληρωνόταν με το δραματικό μακιγιάζ και τα ιδιαίτερα χτενίσματα. Η γυναίκα ισορρόπησε μέσα της με τη διάσημη καλλιτέχνη. Ο μύθος της Κάλλας είχε ολοκληρωθεί.
Στην ασύγκριτη κομψότητα, την επιβλητική παρουσία, το έντονο βλέμμα και το εντυπωσιακό παράστημά της έβρισκαν ιδανική εφαρμογή και αναδεικνύονταν όλες οι κυρίαρχες τάσεις των δεκαετιών του 1950 και του 1960. Κατάφερε μάλιστα να μπει στη λίστα των πιο κομψών γυναικών όλου του κόσμου.
Η Κάλλας δεν καινοτόμησε, δεν υπήρξε πρωτοπόρος στο στυλ. Επέλεγε τα στοιχεία που της ταίριαζαν από την παλέτα των μεγάλων σχεδιαστών και τις τάσεις κάθε περιόδου και τα προσάρμοζε στο εκρηκτικό ταπεραμέντο, στο πάθος και τη δύναμη της παρουσίας της.
Οι εμφανίσεις της χαρακτηρίζονταν από την έντονη δραματικότητα και την αψεγάδιαστη αισθητική. Δεν επέτρεπε σφάλματα στην εικόνα της, όπως δεν επέτρεπε και στη δουλειά της. «Περιμένουν όλοι να κάνω το λάθος, αλλά δε θα τους κάνω τη χάρη», είχε πει κάποτε αναφερόμενη στους πολέμιούς της στο χώρο της όπερας. Οι στυλιστικές της επιλογές ήταν άλλωστε εξίσου σημαντικές με την επαγγελματική της απόδοση. Μαζί τα δύο αυτά συνέθεταν το δημόσιο πρόσωπο και καθόλου τυχαία η Κάλλας φρόντιζε με την ίδια επιμέλεια και προσοχή όχι μόνο τη φωνή αλλά και την σκηνική της εικόνα.
Η σπουδαία σοπράνο άλλαξε τον τρόπο ερμηνείας στην όπερα, αποδίδοντας τη δραματική διάσταση των χαρακτήρων και μεταφέροντας συναισθήματα μέσα από το τραγούδι της. Τα κοστούμια και τα σκηνικά της κοσμήματα (στην πλειοψηφία του δημιουργίες με κρύσταλλα Swarovski) αποτελούσαν σημαντικά εργαλεία για να τελειοποιήσει την κίνηση, τη χειρονομία και τη συναισθηματική διαδρομή των χαρακτήρων που υποδυόταν, για να τις αποδώσει ολοκληρωμένα.
Μεγάλοι σχεδιαστές όπως ο Dior και ο Yves Saint Laurent σχεδίασαν ρούχα για εκείνη, ωστόσο η συνεργασία της με τη Biki κράτησε έως και το τέλος της ζωής της. Τη δική της υπογραφή έφερε η εντυπωσιακή λευκή σατέν τουαλέτα με τη μεταξωτή μπλε διαφάνεια με την οποία εντυπωσίασε η Κάλλας στη τελευταία της εμφάνιση το 1973 στο Λονδίνο.
Στα χρόνια που μεσολάβησαν από τον θάνατό της έως σήμερα, το χαρακτηριστικό της στυλ επανέρχεται διαρκώς ως αναφορά και πηγή έμπνευσης για τους μεγάλους Οίκου μόδας. Αμέτρητες είναι οι εκθέσεις σε όλο τον πλανήτη με υλικό από τη ζωή με το έργο της, με πιο πρόσφατες το 2016 στο Palazzo Forti της Βερόνα που πραγματοποιήθηκε έκθεση με φωτογραφίες, μουσική, κοστούμια και προσωπικά της αντικείμενα, ενώ το 2023 το Victoria and Albert Museum τη συμπεριέλαβε στην έκθεσή του με τίτλο «Diva».
Το πρώτο μουσείο στον κόσμο αφιερωμένο αποκλειστικά στην Κάλλας βρίσκεται ωστόσο στην Αθήνα, επί της οδού Μητροπόλεως 44, όπου το νήμα της ζωής και της καριέρας της εμβληματικής ντίβας ξετυλίγεται μέσα από σημαντικά εκθέματα, κείμενα, φωτογραφίες, κοστούμια, αντικείμενα και σπάνια στιγμιότυπα.
Μια προσεχτικά χτισμένη εικόνα, μια ακόμη καλοδουλεμένη, στην παραμικρή λεπτομέρειά της ερμηνεία, η εμφάνιση της Μαρία Κάλλας αποτέλεσε βασικό δομικό υλικό στο χτίσιμο του μύθου της, συμπληρώνοντας την τεράστια καλλιτεχνική της αξία. Πού τελείωνε η Κάλλας και που άρχιζε η Μαρία; Πιθανότατα μόνο η ίδια θα μπορούσε να απαντήσει. Έζησε μια ζωή τόσο δημόσια, που δικαιούται να πάρει την απάντηση μαζί της στην αιωνιότητα. Εξάλλου, αυτή έφτιαχνε πάντα τους κανόνες…
