Από τότε που ήμουν μικρό παιδί λάτρευα τις χριστουγεννιάτικες ιστορίες. Δεν μπορώ να μετρήσω πόσες φορές έχω διαβάσει το Μια χριστουγεννιάτικη ιστορία του Τσαρλς Ντίκενς και Το κοριτσάκι με τα σπίρτα του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Μου αρέσει επίσης η ιστορία Η περιπέτεια του μπλε πετραδιού του Άρθουρ Κόναν Ντόιλ. Όμως, η αγαπημένη μου είναι το Η χαρά και ο νόμος (La gioia e la legge) του Τζουζέπε Τομάζι ντι Λαμπεντούζα, ένα από τα άγνωστα στο ευρύ κοινό διαμάντια της ιταλικής λογοτεχνίας.
Πρόκειται για την ιστορία του Τζιρόλαμο, ενός ταλαίπωρου υπαλλήλου μιας μεγάλης εταιρείας στο Μιλάνο, στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Καθ’ όλη τη διάρκεια του Δεκεμβρίου, ο Τζιρόλαμο φοβόταν την έλευση των Χριστουγέννων. Χρωστούσε πολλά σε πολλούς, και με το χριστουγεννιάτικο δώρο του γνώριζε ότι δεν θα μπορούσε να προσφέρει αρκετό και καλής ποιότητας φαγητό στα παιδιά του – πόσω μάλλον να τους αγοράσει δώρα. Όμως ήταν τυχερός. Λίγο πριν αρχίσουν οι γιορτές, το αφεντικό του τον ανακήρυξε «πιο άξιο υπάλληλο» της εταιρείας και του χάρισε ένα πανετόνε επτά κιλών για να τον επιβραβεύσει.
Ο Τζιρόλαμο ενθουσιάστηκε. Ωστόσο, πριν προλάβει εκείνο το βράδυ να κόψει «τις χρυσές κορδέλες που ένας επιδέξιος τεχνίτης του Μιλάνου είχε δέσει τόσο περίτεχνα γύρω από το πακέτο», η γυναίκα του τον χτύπησε απαλά στον ώμο. Ο δικηγόρος Ρίσμα τούς είχε κάνει μια χάρη πριν από λίγο καιρό. Οπότε, αντί να φάνε το πανετόνε οι ίδιοι, θα έπρεπε να του το δώσουν ως δείγμα ευγνωμοσύνης. Με βαριά καρδιά ο Τζιρόλαμο συμφώνησε και, αφού παρέδωσε το πολύτιμο δώρο στη γυναίκα του, βγήκε για να αγοράσει ένα μικρότερο πανετόνε.
Όμως, μόλις το αγόρασε, θυμήθηκε πόσο θα στενοχωριούνταν οι συνάδελφοί του επειδή δεν θα δοκίμαζαν ένα κομμάτι από το έπαθλό του. Κρατώντας το δεύτερο πανετόνε για να το μοιραστεί μαζί τους μετά τις γιορτές, πήγε και αγόρασε ένα τρίτο, ακόμη μικρότερο για την οικογένειά του. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ο Ρίσμα μάλλον δεν είχε παραλάβει το πρώτο… Φοβούμενος ότι μπορεί να χάθηκε στο ταχυδρομείο, προσπάθησε να μάθει τι είχε συμβεί. Ευτυχώς, όμως, μετά τα Θεοφάνια έφτασε στο σπίτι του μια ευχαριστήρια κάρτα από τον Ρίσμα.
Η ιστορία του Λαμπεντούζα σατιρίζει τους κανόνες καλής κοινωνικής συμπεριφοράς στη μεταπολεμική Ιταλία – κανόνες που στερούν από έναν εργατικό άνδρα μια άξια των κόπων του ανταμοιβή και τον υποχρεώνουν να αποδεχθεί καθυστερημένα ευχαριστίες, αντί να γευτεί τη χαρά της εορτής. Επίσης αποτελεί πολύτιμη μαρτυρία για το πολιτισμικό αποτύπωμα του πανετόνε. Όπως μαθαίνουμε από τις περιπέτειες του Τζιρόλαμο, αυτό το γλυκό κέικ, γεμάτο με ζαχαρωμένα φρούτα και σταφίδες, αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο των Χριστουγέννων στην Ιταλία, όσο η γαλοπούλα στη Βρετανία ή στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στο Μιλάνο, μάλιστα, έχει την τιμητική του – χωρίς αυτό δεν νοούνται τα Χριστούγεννα στην πρωτεύουσα της Λομβαρδίας. Παρότι προσφέρεται στους καταναλωτές σε πολλές και πολύ ξεχωριστές γεύσεις, το πανετόνε παραμένει, κατά κύριο λόγο, μια υπέροχη απόλαυση για όλους. Για να κατανοήσει κανείς τις αιτίες της υψηλής δημοφιλίας του, όμως, πρέπει να πάει πίσω στον χρόνο.
Γευστική συντροφιά
Το πανετόνε ήταν γνωστό και πολύ αγαπητό στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Τον 1ο αιώνα μ.Χ., το Περί μαγειρικής (De re coquinaria) του Μάρκου Γάβιου Απίκιου περιλάμβανε μια συνταγή για ένα απλό κέικ φτιαγμένο από μέλι και ζυμάρι. Σύμφωνα με τις πηγές εκείνης της εποχής, αυτό το γλυκό καταναλωνόταν σε όλο τον αρχαίο κόσμο και φαίνεται ότι το προτιμούσαν κυρίως οι χριστιανοί.
Το πότε και το γιατί άρχισε να καταναλώνεται το πανετόνε τα Χριστούγεννα παραμένει άγνωστο έως σήμερα. Σύμφωνα με τον λόγιο του 18ου αιώνα Πιέτρο Βέρι, οι Μιλανέζοι απολάμβαναν το πανετόνε ως χριστουγεννιάτικο έδεσμα ήδη από τον 9ο αιώνα. Ωστόσο, καθότι ο Βέρι δεν δηλώνει την πηγή του, δεν υπάρχει τρόπος να μάθουμε αν αυτό που λέει είναι ακριβές. Όπως έχει επισημάνει πρόσφατα ο ιστορικός της γαστρονομίας Στανισλάο Πόρτσιο, η πιο παλιά μαρτυρία για την κατανάλωση του πανετόνε τα Χριστούγεννα εντοπίζεται σε ένα χειρόγραφο του Μιλανέζου ουμανιστή Τζόρτζο Βαλαγκούσα, το οποίο χρονολογείται στη δεκαετία του 1470. Ο Βαλαγκούσα λέει ότι από παλιά η οικογένεια του δούκα του Μιλάνου συγκεντρωνόταν την παραμονή των Χριστουγέννων για την Τελετή του Κούτσουρου. Αφού έριχναν έναν μεγάλο κορμό στη φωτιά, για να καίγεται μέχρι τα Θεοφάνια, ο δούκας έκοβε τρία μεγάλα γλυκά κέικ σε φέτες και τις μοίραζε στους παρευρισκομένους.
Το αν αυτή η τελετή πραγματοποιούνταν, όπως υποστηρίζει ο Βαλαγκούσα, δεν το ξέρουμε μετά βεβαιότητος, αλλά δεν μπορούμε και να το αποκλείσουμε. Επιπλέον, ένας από τους λόγους καθιέρωσης του πανετόνε ως χριστουγεννιάτικου εδέσματος ήταν ότι θύμιζε τον άρτο της Θείας Ευχαριστίας και μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως σύμβολο χριστιανικής αλληλεγγύης.
Αγάπης αγώνας γλυκός
Η δημοφιλία του πανετόνε στη διάρκεια των Χριστουγέννων δεν μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά στους συνειρμούς που προκαλεί. Εξίσου –αν όχι περισσότερο– σημαντικά για την καθιέρωσή του ως χριστουγεννιάτικου εδέσματος ήταν τα συστατικά του.
Το πανετόνε αρχικά έμοιαζε περισσότερο με ψωμί απ’ ό,τι οι σύγχρονες εκδοχές του. Ήταν όχι μόνο πυκνό και σκληρό, αλλά δεν περιείχε και πολλά από υλικά που το κάνουν τόσο νόστιμο. Περίπου την ίδια εποχή που ο Βαλαγκούσα αναφέρθηκε στην Τελετή του Κούτσουρου, η συνταγή του άρχισε να εμπλουτίζεται και σιγά σιγά το πανετόνε να μοιάζει με αυτό ξέρουμε σήμερα.
Ο αρτοποιός Άντζελο Μότα.
Το τι προκάλεσε αυτή την αλλαγή παραμένει άγνωστο. Υπάρχουν πολλοί θρύλοι, εκ των οποίων δύο παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Σύμφωνα με τον πρώτο θρύλο, η αιτία για την πρόσθεση νέων συστατικών στο πανετόνε ήταν ένας απαγορευμένος έρωτας. Κάποτε, ένας ευγενής, ο Ουγκέτο, ήταν ερωτευμένος με μια κοπέλα, την Ανταλγκίζα. Επειδή, όμως, εκείνη ήταν κόρη αρτοποιού, η οικογένειά του τού απαγόρευσε να την παντρευτεί. Ο Ουγκέτο δεν το έβαλε κάτω. Απεκδύθηκε την αριστοκρατική του ενδυμασία και, μεταμφιεσμένος σε χωρικό, έπιασε δουλειά στον φούρνο του πατέρα της Ανταλγκίζα για να είναι μαζί της. Για κάποιο χρονικό διάστημα όλα φαίνονταν να είναι υπέροχα, μέχρις ότου ο ανταγωνισμός με τον γειτονικό φούρνο κόντεψε να οδηγήσει τον πατέρα της Ανταλγκίζα στη χρεοκοπία.
Ο Ουγκέτο αμέσως κατέστρωσε ένα σχέδιο. Αφού πούλησε τα αγαπημένα του γεράκια για να αγοράσει φρέσκα υλικά, πρόσθεσε περισσότερο βούτυρο και ζάχαρη στη συνταγή, δημιουργώντας ένα γλυκό και αφράτο κέικ. Σύντομα οι πελάτες άρχισαν να συρρέουν για να το αγοράσουν. Αλλά ο Ουγκέτο δεν σταμάτησε εκεί. Στη συνέχεια πρόσθεσε αυγά και ξύσμα λεμονιού στη συνταγή, και τα Χριστούγεννα έριξε στο μείγμα και μερικές σταφίδες. Αυτό έκανε το πανετόνε ακόμα πιο δημοφιλές. Σύντομα έγινε το πιο αγαπημένο γιορτινό έδεσμα σε ολόκληρη την πόλη. Το σημαντικότερο ήταν ότι ο πατέρας της Ανταλγκίζα έγινε πλούσιος μετά την τεράστια επιτυχία που σημείωσαν τα πανετόνε του. Ο Ουγκέτο και η Ανταλγκίζα μπορούσαν, επιτέλους, να παντρευτούν.
Το ψωμί του Τόνι
Σύμφωνα με τον δεύτερο θρύλο, η επινόηση της συνταγής οφειλόταν σε ανθρώπινο λάθος. Το βράδυ κάποιας παραμονής Χριστουγέννων, ο δούκας του Μιλάνου διοργάνωσε ένα συμπόσιο. Την τελευταία στιγμή, όμως, ο σεφ του κατά λάθος έκαψε το εντυπωσιακό επιδόρπιο που είχε ετοιμάσει και δεν είχε ούτε τον χρόνο ούτε τα υλικά για να φτιάξει άλλο. Ευτυχώς, ένας νεαρός βοηθός, ο Τόνι, έσωσε την κατάσταση. Είπε στον σεφ ότι είχε φτιάξει για την οικογένειά του ένα νόστιμο κέικ χρησιμοποιώντας μόνο μερικά από τα περισσευούμενα υλικά – και στη συνέχεια του έδωσε τη συνταγή. Ο σεφ ήταν διστακτικός. Μην έχοντας, όμως, άλλη επιλογή, δέχτηκε να φτιάξει αυτό το γλυκό που του πρότεινε ο βοηθός του. Προς μεγάλη του έκπληξη, ο δούκας και οι καλεσμένοι του λάτρεψαν το κέικ, το οποίο, μετά από πρόταση του σεφ, ονομάστηκε, προς τιμήν του νεαρού βοηθού του, pane di Toni (ψωμί του Τόνι).
Νέες συνταγές
Οι θρύλοι συχνά απέχουν πολύ από την αλήθεια, είναι όμως ευφάνταστοι και μας παρέχουν πολλά και πολύτιμα στοιχεία για το πώς η νέα συνταγή βοήθησε το πανετόνε να γίνει το κατεξοχήν χριστουγεννιάτικο έδεσμα. Ήταν ένα απλό στην παρασκευή του γλυκό, ιδανικό για τον χειμώνα. Ενώ τα πιο βασικά συστατικά του –αυγά, βούτυρο, αλεύρι και ζάχαρη– ήταν διαθέσιμα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, εκείνα που καθόριζαν τη γεύση του ήταν τρόφιμα που είτε είχαν αποξηρανθεί (σταφίδες) είτε είχαν συντηρηθεί (φλούδα λεμονιού). Ήταν, επίσης, ένα έδεσμα το οποίο μπορούσαν να απολαύσουν όλοι. Αν και η γεύση του ήταν αρκετά πλούσια για να κερδίζει κάθε φορά την προτίμηση των ευγενών, τα υλικά του ήταν διαθέσιμα σχεδόν σε όλους. Κατά συνέπεια ήταν το τέλειο κέικ για να γιορτάσει κανείς τα Χριστούγεννα. Σε αυτή τη μορφή εμφανίζεται και στο βιβλίο συνταγών του Μπαρτολομέο Σκάπι, Opera dell’arte del cucinare (1570).
Ο Μότα και ο Αλεμάνια
Πάντως, έπρεπε να φτάσουμε στις αρχές του 20ού αιώνα για να εξελιχθεί το πανετόνε σε ένα καθολικής αποδοχής χριστουγεννιάτικο γλυκό. Η αιτία ήταν για άλλη μια φορά η αλλαγή στη συνταγή του. Το 1919, ένας Μιλανέζος αρτοποιός, ο Άντζελο Μότα, είχε την επαναστατική ιδέα να προσθέσει περισσότερη μαγιά και να αφήσει τη ζύμη να φουσκώσει τρεις φορές σε 20 ώρες. Αυτό μετέτρεψε το πανετόνε από πυκνό και σχετικά επίπεδο κέικ σε έναν τεράστιο και αφράτο θόλο. Περίπου έξι χρόνια αργότερα, ο ανταγωνιστής του Μότα, Τζοακίνο Αλεμάνια, εξέλιξε τη συνταγή, προσθέτοντας περισσότερα αυγά και βούτυρο για να δώσει πιο απαλή γεύση και πιο χρυσαφένιο χρώμα στο γλυκό. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο αρτοποιών οξύνθηκε – ο Μότα και ο Αλεμάνια άρχισαν να παράγουν ασταμάτητα πανετόνε.
Έπρεπε να φτάσουμε στις αρχές του 20ού αιώνα για να εξελιχθεί σε ένα καθολικής αποδοχής χριστουγεννιάτικο γλυκό. Η αιτία ήταν για άλλη μία φορά η αλλαγή στη συνταγή του.
Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι τιμές μειώθηκαν και δημιουργήθηκαν περισσότερα δίκτυα διανομής. Με τη βοήθεια ευφάνταστων διαφημιστικών καμπανιών, το πανετόνε καθιερώθηκε όχι μόνο ως το επιστέγασμα των χριστουγεννιάτικων εδεσμάτων του Μιλάνου, αλλά και ως το απαραίτητο γιορτινό γλύκισμα για όλους τους Ιταλούς, πλούσιους και φτωχούς. Σήμερα, περισσότερα από 117 εκατομμύρια πανετόνε πωλούνται κάθε χρόνο στην Ιταλία και στο εξωτερικό.
Τα Αυθεντικά Panettone Augusta, από την Ιταλία στο Farnese
Φέτος, για 2η συνεχόμενη χρονιά, το Farnese φέρνει τα αυθεντικά Panettone Augusta, κατευθείαν από το Μιλάνο. Η ποιότητά του το κάνει να ξεχωρίζει από κάθε άλλη απομίμηση του εμπορίου, και οι επιλογές γεύσεων που προσφέρονται καλύπτουν κάθε προτίμηση.
Επιλέξτε το δικό σας Panettone Augusta διαλέγοντας ανάμεσα στις γεύσεις:
Classic (με σταφίδες και ζαχαρωμένα φρούτα)
Σοκολάτα
Pistacchio (Φυστίκι)
Limoncello
Κάστανο
Tiramisu
Mascarpone
Όλες οι γεύσεις διατίθεται σε συσκευασίες των 100 και 750 γραμμαρίων, κατάλληλες τόσο για προσωπική απόλαυση, όσο και για δώρο.
Αν θέλετε να φέρετε κάτι διαφορετικό και ξεχωριστό στο γιορτινό σας τραπέζι, ή να κάνετε ένα δώρο που θα μείνει αξέχαστο, τα Panettone Augusta είναι η ιδανική επιλογή.
Βρείτε τα στα καταστήματα Farnese (Ηρ. Πολυτεχνείου 126 / Αεροδρομίου 22), ή παραγγείλτε τα με Δωρεάν παράδοση σε εσάς ή στον παραλήπτη που θέλετε με ένα τηλεφώνημα στο στο 2410 282000.
Καλές -και νόστιμες- γιορτές!
