Το τέλος μιας εποχής σηματοδοτεί η διακοπή της μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας προς την Ευρώπη, που τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2025. Η εξέλιξη αυτή έρχεται σε μια περίοδο κλιμακούμενων εντάσεων μεταξύ Μόσχας και Κιέβου, με τον συνεχιζόμενο πόλεμο στην Ουκρανία να επηρεάζει τις γεωπολιτικές και ενεργειακές ισορροπίες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαβεβαιώνει ότι είναι έτοιμη να ανταποκριθεί στην απώλεια των ρωσικών ροών, ωστόσο, η νέα πραγματικότητα εγείρει κρίσιμα ερωτήματα. Η διασφάλιση εναλλακτικών πηγών ενέργειας, το αυξημένο κόστος προμήθειας και ο κίνδυνος ανατιμήσεων ή ελλείψεων αναδεικνύονται ως βασικές προκλήσεις. Και την ώρα που η Μολδαβία είναι αντιμέτωπη με μία «κρίση ασφαλείας», η Τουρκία εποφθαλμιά να ενισχύει τη θέση της ως ο πλέον ασφαλής ενεργειακός κόμβος που συνδέει την Ασία με τη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Η υφέρπουσα κατάσταση αποτελεί άσκηση για δυνατούς λύτες με την Ελλάδα να πρέπει να επαναπροσδιορίσει τη στρατηγική της.
Αν και η Ελλάδα δεν προμηθεύεται φυσικό αέριο μέσω Ουκρανίας, η εξάρτησή της από το ρωσικό αέριο παραμένει σημαντική, με κύριες πηγές τον αγωγό TurkStream και το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) μέσω του τερματικού σταθμού που διαχειρίζεται ο ΔΕΣΦΑ στη Ρεβυθούσα. Σύμφωνα με στοιχεία του ΔΕΣΦΑ, το ρωσικό αέριο αντιπροσώπευσε το 56,9% των συνολικών εισαγωγών φυσικού αερίου για το 2024, επιβεβαιώνοντας τη σημασία της ρωσικής προσφοράς στην ελληνική ενεργειακή αγορά. Σύμφωνα με την ανάλυση του Southeast Mediterranean Energy & Defence, η υψηλή εξάρτηση της Ελλάδας από τον αγωγό TurkStream, που καλύπτει περίπου το 60% των εισαγωγών φυσικού αερίου της χώρας, εγείρει σοβαρές προκλήσεις για την ενεργειακή της ασφάλεια. «Η συγκεκριμένη εξάρτηση καθιστά την Ελλάδα ιδιαίτερα ευάλωτη σε πιθανούς κινδύνους διακοπής της εφοδιαστικής αλυσίδας, ενώ παράλληλα εντείνει τις πιέσεις λόγω της αύξησης του κόστους ενέργειας», αναφέρει η ανάλυση.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του Διαχειριστή του Συστήματος ΔΕΣΦΑ, όπως αναλύθηκαν από το GreenTank, το ρωσικό φυσικό αέριο κατείχε κυρίαρχο μερίδιο στις συνολικές εισαγωγές αερίου της Ελλάδας κατά το ενδεκάμηνο του 2024. Οι εισαγωγές ρωσικού LNG ήταν μηδενικές για τους περισσότερους μήνες του έτους, με εξαίρεση τον Ιανουάριο, τον Φεβρουάριο και τον Σεπτέμβριο. Πάντως όπως φαίνεται και στο γράφημα καθ’ όλη τη διάρκεια του 2024, οι εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου, είτε μέσω αγωγών είτε μέσω LNG, παρουσίασαν αυξητική τάση. Από τον Ιούλιο του 2023 και μετά ξεκίνησε μια περίοδος που διαρκεί έως και σήμερα με σημαντική αύξηση των εισαγωγών ρωσικού αερίου, με αποκορύφωμα τον περασμένο Σεπτέμβριο όταν και είχαμε το μηνιαίο ρεκόρ εισαγωγών αερίου από τη Ρωσία με 4,11 TWh.
Η απόφαση της Ουκρανίας να σταματήσει την αποστολή φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέσω των αγωγών που βρίσκονταν εντός του εδάφους της, θα κοστίζεις έως και 100 δισ. ευρώ στην Ευρώπη, εκτίμησε πρόσφατα ο διευθύνων σύμβουλος της METLEN, Ευάγγελος Μυτιληναίος και εκφράζει τις ανησυχίες του για εκτίναξη των τιμών έως και στα 70 ευρώ στο TTF.
Ο κομβικός ενεργειακός ρόλος της Τουρκίας
Οι ενεργειακές φιλοδοξίες της Τουρκίας δεν θα μπορούσαν να αγνοήσουν αυτή τη στρατηγική συγκυρία. Η Τουρκία αξιοποιεί μια σειρά αγωγών, όπως οι Blue Stream, TurkStream και TANAP, καθώς και εισαγωγές φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν και το Ιράν, για να διασφαλίσει την ομαλή τροφοδοσία ευρωπαϊκών αγορών. Παράλληλα, διαδραματίζει ρόλο εξαγωγέα, διοχετεύοντας φυσικό αέριο σε χώρες όπως η Βουλγαρία, η Βόρεια Μακεδονία, η Ουγγαρία, η Μολδαβία και η Ρουμανία. Επιπλέον, μέσω της ενίσχυσης των διασυνδέσεων με την Ελλάδα και τη Βουλγαρία, η Τουρκία διαθέτει τη δυνατότητα να αυξήσει περαιτέρω τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, συμβάλλοντας στη διαφοροποίηση των πηγών προμήθειας της ηπείρου. Η DW σχολιάζει πως ο αγωγός TurkStream, ο οποίος αποτελείται από δύο γραμμές με ετήσια χωρητικότητα 15,75 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων, έχει παράσχει περισσότερα από 40 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου στην Τουρκία και πάνω από 53 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα στην Ευρώπη. Οι ίδιοι αναλυτές επισημαίνουν ότι ενώ η Ευρώπη μείωσε άμεσα την κατανάλωση ρωσικού φυσικού αερίου μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, χώρες όπως η Αυστρία , η Ουγγαρία, η Σλοβακία και ορισμένα βαλκανικά κράτη εξακολουθούν να εξαρτώνται από το ρωσικό φυσικό αέριο που διέρχεται από την Ουκρανία. Τυχόν αναστολή της ροής φυσικού αερίου από την Ουκρανία θα προκαλούσε σημαντικά προβλήματα σε αυτές τις χώρες.
Την ίδια στιγμή, όπως επισημαίνει ανάλυση του Southeast Mediterranean Energy & Defence η όμορη χώρα έχει εκφράσει την πρόθεσή της να διαδραματίσει ρόλο στην ανοικοδόμηση της Συρίας, διερευνώντας τη δυνατότητα αξιοποίησης φυσικών πόρων για την υλοποίηση έργων υποδομών, ιδίως μετά την πτώση του καθεστώτος Άσαντ. Η Άγκυρα βιάζεται να πετύχει τετελεσμένα και επαναφέρει ζωηρά στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τον υπό σχεδιασμό αγωγό φυσικού αερίου Κατάρ – Τουρκίας.
Σύμφωνα με τον Emin Emrah Danış, ειδικό σε θέματα ενέργειας, η διακοπή της ροής ρωσικού φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας αναμένεται να ενισχύσει τη γεωπολιτική και εμπορική θέση της Τουρκίας, καθώς οι ευρωπαϊκές χώρες στρέφονται σε νέες πηγές εφοδιασμού. Με την ισχυρή υποδομή της και τη δυνατότητα μεταφοράς τόσο εισαγόμενου όσο και εγχώρια παραγόμενου φυσικού αερίου, η Τουρκία αναδεικνύεται σε κρίσιμο εναλλακτικό διαμετακομιστικό κόμβο για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της Ευρώπης.
Ο αντίκτυπος στις αγορές
Η απόφαση της Μόσχας για τη διακοπή των ροών μέσω Ουκρανίας εκτιμάται ότι θα προκαλέσει ευρύτερες αναταράξεις στην ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου, εντείνοντας τον ανταγωνισμό για εναλλακτικές πηγές προμήθειας, όπως το LNG, και πιθανώς οδηγώντας σε αυξημένες τιμές. Η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας (ΙΕΑ) προβλέπει ότι παγκοσμίως η ζήτηση φυσικού αερίου θα φθάσει σε νέο ιστορικό υψηλό φέτος, ενώ ειδικά για την Ευρώπη αναμένει αυξημένη ζήτηση κατά 1%. Εκτιμά επίσης ότι η Ευρώπη θα χρειαστεί περισσότερο υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) το 2025, γεγονός που θα οδηγήσει και σε άνοδο των τιμών λόγω του σκληρού ανταγωνισμού με την Ασία για το ποιος θα πάρει τις περισσότερες προμήθειες.
Οι εξαγωγές LNG από τις ΗΠΑ έφτασαν κοντά σε ρεκόρ τον Δεκέμβριο, σε 8,5 εκατομμύρια μετρικούς τόνους (MT) καθώς ξεκίνησαν δύο νέες μονάδες, αυξάνοντας συνολικές εξαγωγές το 2024 κατά 4,5% σε σχέση με το 2023, σύμφωνα με στοιχεία της LSEG. Η Ευρώπη παρέμεινε ο προτιμώμενος προορισμός για τις εξαγωγές LNG των ΗΠΑ τον Δεκέμβριο, με 5,84 MT ή το 69% σε σύγκριση με 5,09 MT τον Νοέμβριο. Οι εξαγωγές των ΗΠΑ στην Ευρώπη ενισχύθηκαν καθώς μια σειρά χώρες αγοράζουν LNG, καθώς ο χειμώνας ανεβάζει τι ανάγκες για θέρμανση όσο πέφτουν οι θερμοκρασίες χαμηλά. Η Τουρκία ήταν ένας από τους κύριους προορισμούς για LNG των ΗΠΑ τον Δεκέμβριο, σύμφωνα με τα δεδομένα της LSEG. Το 2024, η Ευρώπη αντιπροσώπευε το 55% των συνολικών εξαγωγών LNG των ΗΠΑ, το 34% των συνολικών εξαγωγών των ΗΠΑ κατευθύνθηκε στην Ασία, ενώ το επόμενο 11% πήγε κυρίως στη Λατινική Αμερική με μερικές αποστολές στη Μέση Ανατολή, κυρίως στην Αίγυπτο και την Ιορδανία, σύμφωνα με τα δεδομένα της LSEG.
Οι ευρωπαϊκές τιμές του φυσικού αερίου καταγράφουν εβδομαδιαία κέρδη καθώς η αγορά βρίσκεται αντιμέτωπη με την εξάντληση των αποθεμάτων και τις μικρότερες προμήθειες μετά την απώλεια των ρωσικών ροών μέσω της Ουκρανίας. Οι τιμές αναφοράς για τον πρώτο μήνα αυξήθηκαν έως και 4,3%, φτάνοντας τα 51 ευρώ ανά μεγαβατώρα, το υψηλότερο επίπεδο από τον Οκτώβριο του 2023. Σύμφωνα με όσα αναφέρει το Bloomberg, οι επενδυτές παρακολουθούν αν η απώλεια των ρωσικών ροών — μια σημαντική πηγή προμήθειας για αρκετές κεντροευρωπαϊκές χώρες — θα προκαλέσει ταχύτερες αποσύρσεις από τις αποθήκες. Τα αποθέματα σε όλη την ήπειρο μειώνονται ήδη με τον ταχύτερο ρυθμό από το 2021, όταν η ενεργειακή κρίση άρχισε να διαμορφώνεται.
Οι τρέχουσες τιμές του αερίου στην Ε.Ε., σύμφωνα με τα στοιχεία του Reuters, είναι πια σχεδόν πέντε φορές υψηλότερες από εκείνες του αμερικανικού φυσικού αερίου, το οποίο διαπραγματεύεται στα 3,095 δολάρια/mmBtu, που ισοδυναμεί με 10,02 ευρώ/MWh. Σύμφωνα με το Reuters, τρεις κύριοι παράγοντες θα οδηγήσουν σε περαιτέρω αυξήσεις το 2025: η ταχύτερη μείωση των αποθεμάτων λόγω της αυξημένης εποχικής ζήτησης, η προοπτική περαιτέρω περιορισμού της ρωσικής προσφοράς και η εντεινόμενη ανταγωνιστική πίεση από την Κίνα για τις παγκόσμιες προμήθειες υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG). Στις πρόσφατες προβλέψεις της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι η συνέχιση του ρωσοουκρανικού πολέμου, σε συνδυασμό με την κλιμάκωση των εντάσεων στη Μέση Ανατολή, θα επαναφέρει την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης σε ευάλωτη θέση, επιτείνοντας την άνοδο των τιμών φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας το 2025.
Η ατυχής σύμπτωση
Η διακοπή συμπίπτει με τις προβλέψεις για θερμοκρασίες κάτω από το μηδέν σε ορισμένες χώρες, οι οποίες θα αυξήσουν τη ζήτηση για θέρμανση. Στη Σλοβακία, μια από τις χώρες που πλήττονται περισσότερο από τη διακοπή, η θερμοκρασία μπορεί να πέσει έως και τους -7°C έως τα μέσα Ιανουαρίου. Αν και η Ευρώπη είναι απίθανο να ξεμείνει από φυσικό αέριο αυτόν τον χειμώνα, χάρη στα αποθέματα και τις παραδόσεις από άλλους προμηθευτές, οι επενδυτές ίσως δυσκολευτούν να ξαναγεμίσουν τις αποθήκες για την επόμενη χειμερινή περίοδο. Οι τιμές του φυσικού αερίου για το επόμενο καλοκαίρι αυξήθηκαν πρόσφατα πάνω από αυτές για τον χειμώνα 2025-26, καθιστώντας την επαναπλήρωση πιο ακριβή.
Ποιοι χάνουν
Πάντως, η Μολδαβία αντιμετωπίζει κρίση ενεργειακής ασφάλειας μετά τη διακοπή των ροών ρωσικού φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας, πλήττοντας ιδιαίτερα την αποσχισθείσα Υπερδνειστερία. Ο πρωθυπουργός Ντόριν Ρετσάν δήλωσε ότι η χώρα θα καλύψει τις ανάγκες της με εγχώρια παραγωγή και εισαγωγές, κυρίως από τη Ρουμανία, ενώ προτείνεται ανθρωπιστική βοήθεια και εναλλακτικές λύσεις, όπως βιομάζα και γεννήτριες, για τη στήριξη της περιοχής. Ο φιλορώσος ηγέτης της Υπερδνειστερίας ανέφερε ότι τα αποθέματα φυσικού αερίου της περιοχής επαρκούν για λίγες ημέρες περιορισμένης χρήσης.
Την ίδια ώρα, ο Ουκρανός πρόεδρος, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, απέκλεισε κάθε ενδεχόμενο συμφωνίας που θα διοχέτευε χρήματα στη Ρωσία ενόσω συνεχίζεται ο πόλεμος, ενώ ο πρωθυπουργός της Σλοβακίας, Ρόμπερτ Φίτσο, εξέφρασε ανησυχίες για την ενεργειακή ασφάλεια της περιοχής. Ο Φίτσο προειδοποίησε για σημαντικές οικονομικές συνέπειες από τη διακοπή των προμηθειών ρωσικού φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας, καλώντας την Ευρωπαϊκή Ένωση να λάβει άμεσα μέτρα. Εκτίμησε ότι οι Ευρωπαίοι καταναλωτές θα μπορούσαν να επιβαρυνθούν με έως και 50 δισ. ευρώ ετησίως για φυσικό αέριο και 70 δισ. ευρώ σε αυξημένο κόστος ηλεκτρικής ενέργειας.
Παρά τις δηλώσεις της Σλοβακίας ότι μπορεί να διαχειριστεί την απώλεια ρωσικών ροών, επισημάνθηκε ότι οι εναλλακτικές προμήθειες θα είναι ιδιαίτερα δαπανηρές. Ρωσικό αέριο παλαιότερα διοχετευόταν από τη Σλοβακία στην Αυστρία και την Τσεχία, όμως πλέον οι δύο χώρες δεν αγοράζουν καύσιμο απευθείας από την Gazprom, αναδεικνύοντας την ανάγκη για διαφοροποίηση και εναλλακτικές λύσεις στην περιοχή.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη της Ένωσης στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη συζήτησαν την κατάσταση σε χθεσινή (2/1) τους σύσκεψη και θα ξανασυναντηθούν στις 7 Ιανουαρίου για να αξιολογήσουν την κατάσταση. «Δεν υπάρχει καμία ανησυχία» σε ό,τι αφορά τις παραδόσεις φυσικού αερίου, ανακοίνωσε η Κομισιόν μετά το πέρας της σύσκεψης. Η προσφορά του φυσικού αερίου ενισχύθηκε με τις εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο 2022. Το επίπεδο των αποθεμάτων φυσικού αερίου στην Ευρώπη φθάνει το 72%, δηλαδή είναι ελαφρώς υψηλότερο από τον μέσο όρο για την περίοδο αυτή του έτους, διαβεβαίωσε η Κομισιόν.
