Της Ειρήνης Παπουτσή
Με εξαιρετικά σημαντικές ανακοινώσεις που αφορούν (και) στη Λάρισα εκκίνησαν οι εργασίες του 8ου Αρχαιολογικού Έργου Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας, που πραγματοποιούνται το διάστημα 3 – 6 Απριλίου 2025 στον Βόλο, ενώ κατά την πρώτη μέρα στο επίκεντρο βρέθηκαν αναφορές για τα αποτελέσματα ερευνών και ανασκαφών που σχετίζονται με τους οικισμούς της Μεσορράχης και του Μακρυχωρίου, τις αρχαίες επιγραφές του Κοινού των Θεσσαλών, το αρχαίο ιερό στον “Σκιαθά” Αγιοκάμπου, τη λατρεία του Ασκληπιού στην αρχαία Λακέρεια κλπ.
Το ΑΕΘΣΕ διοργανώνεται κάθε τρία χρόνια από το Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, τις Εφορείες Αρχαιοτήτων, τις Υπηρεσίες Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων των Περιφερειών Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας, καθώς και τις Ειδικές Περιφερειακές Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού που είναι αρμόδιες για τις παραπάνω Περιφέρειες.
Πλήθος επιστημόνων, αρχαιολόγοι, ιστορικοί, επιγραφικοί και ερευνητές από τη Θεσσαλία και την Στερεά Ελλάδα δίνουν το παρών στο Συνέδριο, ενώ στόχος του είναι η ενημέρωση για τις ανασκαφές και τις μελέτες γύρω από την αρχαιολογία, όπως και η ανάδειξη των νέων ευρημάτων, θεωριών και απόψεων, οι οποίες συνοψίζονται και αναδεικνύονται κατά τη διάρκεια των εργασιών του.
Οι ανακοινώσεις
Η LarissaPress, επιχειρώντας μια «βουτιά» στις περιλήψεις των ανακοινώσεων που θα πραγματοποιηθούν κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου βρέθηκε αντιμέτωπη με έναν τεράστιο όγκο δουλειάς που προηγήθηκε από τους επιστήμονες, καθώς οι αναφορές σε ευρήματα και μελέτες που αφορούν στον Ν. Λάρισας επεκτείνονται σε όλη του την έκταση.
Στο επίκεντρο βρίσκονται οι υπόσκαφες κατασκευές στον προϊστορικό οικισμό Συκεώνα, η ανασκαφή του μυκηναϊκού οικισμού στο Μακρυχώρι, η ανασκαφή νεολιθικού οικισμού στο πλαίσιο του έργου «ΕΠΟ Λάρισας – Καρδίτσας», οι νέες επιγραφικές μαρτυρίες από το ιερό των ελληνιστικών χρόνων στη θέση «Σκιαθάς», τα νομισματικά ευρήματα από την θέση «Χάνι της Κοκκώνας» στα Τέμπη, η παρουσίαση ενεπίγραφης στήλης επάλληλων χρήσεων από το Σαραντάπορο Ελασσόνας, οι νέες μυκηναϊκές θέσεις και ευρήματα από τις περιοχές Τσαριτσάνης Ελασσόνας και Άνω Αργυροπουλίου Τυρνάβου, ο τεκές του Χασάν Μπαμπά στα Τέμπη και το πρώιμο οθωμανικό τέμενος Μπαϊρακλί τζαμί (Bayraklı Camii) της Λάρισας, η μαρτυρία μίας ανάγλυφης πλάκας σαρκοφάγου που εντοπίστηκε στην Αγιά και η συνεξέταση των δύο τμημάτων της, τα Κελλία (Kelya, Αχιλλία) του Λυκοστομίου, ο Άγιος Αχίλλιος και η ταφική επιγραφή στον Άγιο Γεώργιο Πυργετού, τα νέα αρχαιολογικά στοιχεία για την τοπογραφία της Ελασσόνας με αφορμή το έργο αντικατάστασης του δικτύου ύδρευσης, οι εξελίξεις που αφορούν στην οχύρωση του κάστρου της Βελίκας, όπως και η ανασκαφή της μονής του Αγίου Δημητρίου των Μαρμαριανών, στη Μαρμαρίνη Αγιάς.
Ενδεικτικά, επιλέξαμε να σταθούμε στις ανακοινώσεις που αφορούν στα ευρήματα στον «Σκιαθά», τα νομισματικά ευρήματα από την θέση «Χάνι της Κοκκώνας», στην κοιλάδα των Τεμπών και τα ευρήματα ανασκαφής μόλις 5 χλμ. δυτικά της Λάρισας, όπως και στην άγνωστη στους περισσότερους ανασκαφή της μονής του Αγίου Δημητρίου των Μαρμαριανών, στη Μαρμαρίνη Αγιάς.
Τα ευρήματα στη θέση «Σκιαθάς» (Νεκταρία Αλεξίου, Αργυρούλα Δουλγέρη –Ιντζεσίλογλου)
Η μέχρι πρότινος έρευνα στον αρχαιολογικό χώρο του Σκιαθά, στο Κάτω Πολυδένδρι του Δήμου Αγιάς, έδωσε σημαντικά ευρήματα μεταξύ των οποίων και το ιερό των ελληνιστικών χρόνων. Από τα κινητά ευρήματα της ανασκαφικής έρευνας και κυρίως από τα αγαλμάτια των παιδιών θεωρήθηκε ότι πιθανά να πρόκειται για ιερό θεραπευτών και κουροτρόφων θεών. Νέες επιγραφικές μαρτυρίες από το ιερό, σε συνδυασμό με την εκτίμηση παλαιότερων, μας δίνουν αρκετά στοιχεία για την αποκωδικοποίηση του γρίφου σχετικά με την ταύτιση του ιερού, των λατρειών και κατ΄ επέκταση της αρχαίας πόλης.
Τα νομισματικά ευρήματα από την θέση «Χάνι της Κοκκώνας» (Ευάγγελος Γκουντής)
Η ΙΕ΄ ΕΠΚΑ και η 7η ΕΒΑ διενήργησαν σωστικές ανασκαφές από το 2008 έως το 2013 στο δυτικό άκρο της Κοιλάδας των Τεμπών, στη θέση «Χάνι της Κοκκώνας», φέρνοντας στο φως ελληνιστικό συγκρότημα που συνδέεται με την λατρεία της Μητέρας των Θεών, Κυβέλης. Η ανακοίνωση αφορά την επανεξέταση των αρχαίων νομισμάτων (3 αργυρά και 131 χάλκινα νομίσματα από τον 5ο αιώνα π.Χ. έως και τον 4ο αιώνα μ.Χ.). Έμφαση δίνεται στην κατανομή τους στον χώρο, η οποία σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα ευρήματα προσφέρει πληροφορίες για τη διάρκεια λειτουργίας αλλά και τις δραστηριότητες του συγκροτήματος. Το υλικό από το «Χάνι της Κοκκώνας» είναι το μοναδικό έως τώρα σύνολο με σαφές αρχαιολογικό συγκείμενο από την Κοιλάδα των Τεμπών, ενώ λείπουν ακόμα και οι παραδόσεις ή οι κατασχέσεις υλικού από την ευρύτερη περιοχή. Τα νομίσματα προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για την εγχρήματη οικονομία στα Τέμπη. Η χρήση τους σχετίζεται άμεσα με τις καθημερινές συναλλαγές σε ένα ιερό καθώς και τις μετακινήσεις των ανθρώπων στο πλαίσιο στρατιωτικών, εμπορικών ή άλλων δράσεων. Στο πλαίσιο της ανασύνθεσης της νομισματικής κυκλοφορίας στην Κοιλάδα των Τεμπών, τα ευρήματα συσχετίζονται με άλλες νομισματικά τεκμηριωμένες θέσεις από τον θεσσαλικό χώρο, αναδεικνύοντας τα κοινά χαρακτηριστικά αλλά και τις ιδιαιτερότητες της περιοχής.
Η ανασκαφή νεολιθικού οικισμού στο πλαίσιο του έργου «ΕΠΟ Λάρισας – Καρδίτσας» (Γιώργος Τουφεξής, Χρήστος Μπατζέλας, Άννα Στρούλια, Ελένη Μπουζή, Αθανάσιος Ράπτης, Φίλιππος Βλαχούλης)
Παρουσιάζονται τα πρώτα συμπεράσματα της σωστικής ανασκαφής νεολιθικού οικισμού που πραγματοποίησε η ΕΦΑ Λάρισας στο πλαίσιο του εν λόγω έργου. Ο οικισμός βρίσκεται σε χαμηλό λοφώδες τοπίο, σε απόσταση 5 χλμ. δυτικά της Λάρισας. Η ανασκαφή διενεργήθηκε στις νότιες παρυφές του οικισμού, όπου αποκαλύφθηκαν τάφροι, λάκκοι και κατάλοιπα κατασκευών. Με βάση την προκαταρκτική μελέτη του υλικού, προκύπτει ότι ο οικισμός κατοικήθηκε στην Αρχαιότερη Νεολιθική περίοδο, από την οποία διασώθηκαν, πολύ περιορισμένα 7 κατάλοιπα, καθώς και στη Νεότερη Νεολιθική περίοδο, στην οποία χρονολογείται και το σύνολο σχεδόν των ανασκαμμένων επιχώσεων.
Disjecta membra: Η μαρτυρία μίας ανάγλυφης πλάκας σαρκοφάγου από την Ανατολική Θεσσαλία (Φίλιππος Α. Βλαχούλης)
Δύο τμήματα μίας πλάκας σαρκοφάγου με πρωτότυπο γεωμετρικό και φυτικό διάκοσμο εντοπίστηκαν σε διαφορετικά μνημεία. Το πρώτο τμήμα ήρθε στο φως μετά από ανασκαφικές εργασίες κάτω από το δάπεδο του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στο Βαθύρεμα της Αγιάς και σήμερα εκτίθεται στη μόνιμη έκθεση του Διαχρονικού Μουσείου της Λάρισας, ενώ το δεύτερο τμήμα περισυνελλέγει από ναό που ισοπεδώθηκε κοντά στον οικισμό της Παλιουριάς και Οστροβού (θέση Αγία Παρασκευή) και φυλάσσεται στην Αρχαιολογική Συλλογή της Αγιάς. Τα τμήματα αυτά, αν και είναι γνωστά στην έρευνα, δεν έχουν συνεξεταστεί. Στην ανακοίνωση, αφού μελετηθεί διεξοδικά ο διάκοσμος της πλάκας που παρουσιάζει αναλογίες κυρίως με γλυπτά του 12ου αιώνα, θα γίνει απόπειρα ανασύνθεσης της μορφής της και τέλος θα προσδιορισθεί η πιθανή προέλευσή της.
Εξάλλου, με αυξημένο ενδιαφέρον αναμένονται και οι ανακοινώσεις της προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας, Σταυρούλας Σδρόλια, που, σε συνεργασία με τη Μαρία Βλαχάκη, θα προχωρήσει στην παρουσίαση νέων στοιχείων για το Κάστρο της Βελίκας, όπως και σε μια παρουσίαση, σε συνεργασία με τον Ιωάννη Τσιουρή, που αφορά στην άγνωστη στους περισσότερους ανασκαφή της μονής του Αγίου Δημητρίου των Μαρμαριανών, στη Μαρμαρίνη Αγιάς.
Ειδικότερα για τη Μαρμαρίνη Αγιάς, το 2023 ύστερα από έρευνα και σωστική ανασκαφή, σε συνεργασία του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας, εντοπίστηκε η παντελώς άγνωστη έως τότε θέση της βυζαντινής μονής του Αγίου Δημητρίου των Μαρμαριανών, γνωστής μόνο από αρχειακές πηγές. Από το 2024 ξεκίνησε συστηματική ανασκαφή, στο πλαίσιο πενταετούς προγράμματος, που εγκρίθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού. Το μοναστήρι, η ίδρυση του οποίου ανάγεται στον 12ο τουλάχιστον αιώνα, αποτέλεσε το πλέον σημαντικό μοναστικό καθίδρυμα της Μητρόπολης Λαρίσης κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο έως και την κατάκτηση της περιοχής από τους Τούρκους. Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται η πορεία της ανασκαφικής έρευνας, καθώς και τα πρώτα ευρήματα και συμπεράσματα αυτής.
Προφανώς και οι αναφορές μας είναι ενδεικτικές, ενώ με αυξημένο ενδιαφέρον αναμένεται η ολοκλήρωση και φυσικά τα συμπεράσματα ενός αξιόλογου συνεδρίου, που αναδεικνύει με τον καλύτερο και πλέον τεκμηριωμένο τρόπο τον αρχαιολογικό πλούτο όχι μόνο της Λάρισας μα και ολόκληρης της Θεσσαλίας, όπως φυσικά και τις επόμενες κινήσεις από μέρους του ΥΠΠΟ, αλλά και όλων των συναρμόδιων φορέων, για την αξιοποίηση των όσων προκύψουν.
