Το Πάσχα είναι η γιορτή της αγάπης. Σηματοδοτεί, παράλληλα, κυρίως για εμάς τους Έλληνες, το αίσθημα του ανήκειν. Πίσω από το ερώτημα «που θα κάνεις Πάσχα;» υπάρχει πάντα η απάντηση στο ερώτημα «που ανήκεις;», «ποιοι είναι αυτοί που αγαπάς και σε αγαπούν;».
Η εβδομάδα των Παθών συμβολίζει επίσης το δρόμο προς την ελευθερία. Το δρόμο από την αγωνία, τον πόνο, την ελπίδα, στην αγαλλίαση, την αγάπη και την ελευθερία.
Γράφω λίγες μέρες μετά τους εορτασμούς για την εθνική παλιγγενεσία. Ανήμερα της επετείου της εξόδου του Μεσολογγίου. Μια ηρωική στιγμή που συμβολίζει το πέρασμα προς την ηθική και εσωτερική ελευθερία. Οι άνθρωποι αναζητούμε παντού στιγμές να μας θυμίζουν το ύψιστο καθήκον μας, να αναγεννιόμαστε και να ζούμε ελεύθεροι.
Γράφω λίγο πριν τη Μεγάλη εβδομάδα, που για μια ακόμη φορά μας καλεί να τη βιώσουμε υπαρξιακά κι όχι καταναλωτικά.
Η αλήθεια είναι πως ο συμβολισμός των Παθών της Μεγάλης εβδομάδας επιχειρεί να μας συνδέσει με έννοιες απωθημένες στη συλλογική συνείδηση των κοινωνιών μας. Όπως το πένθος, ο θρήνος, ο πόνος της απώλειας κι ο μετασχηματισμός της σε νέα νοήματα (η ανάσταση). Η κοινωνία μας αρνείται πεισματικά να διεργαστεί τις πένθιμες εμπειρίες. Όσο κι αν οι στιγμές του πένθους, ατομικού ή συλλογικού, πληθαίνουν γύρω μας. Προσωπικές απώλειες, εγκλήματα, βία, πόλεμοι, προσφυγιά, συνθέτουν ένα σκηνικό πένθους που μας περιβάλλει και ζητά τη δική του ανάσταση.
Εξάλλου, αυτό μας υπενθυμίζει η πορεία από τη Σταύρωση στην Ανάσταση, τη συνάντηση, όπως έλεγε ο Γιουνγκ, με τη «σκιώδη» πλευρά μας, την κατάβαση στον Άδη ως αναμέτρηση με τον ψυχικό πόνο και την Ανάσταση ως μεταμόρφωση. Αγγίζει την ανθρώπινη εμπειρία του πένθους, της απώλειας και της αναγέννησης.
Η περίοδος αυτή μας καλεί να συναντηθούμε σε έναν διαφορετικό τόπο από αυτόν της καθημερινής λογικής. Να προσεγγίσουμε ένα κοσμικό δράμα -το δράμα της Μεγάλης Εβδομάδας και της Ανάστασης- τόσο με θεολογικούς όρους, όσο και με όρους ψυχικής εμπειρίας.
Αυτό το δράμα, ανεξαρτήτως θρησκευτικής πίστης, κουβαλά μια καθολική αλήθεια, τη διαδρομή του ανθρώπου μέσα από τον πόνο, το σκοτάδι, την αναμονή και τελικά τη δυνατότητα εσωτερικής αναγέννησης. Είναι ένα αρχετυπικό αφήγημα, ένα υπαρξιακό σχήμα που καθρεφτίζει τον κύκλο της ψυχικής μεταμόρφωσης που διανύει κάθε άνθρωπος στη ζωή του. Μπορεί να ιδωθεί ως μια μυητική πορεία, από τη διάλυση του παλιού εαυτού, στο βίωμα του κενού και στην εκ νέου γέννηση.
Το Πάσχα, όπως και οι μεγάλες μυθολογικές αφηγήσεις, ακολουθεί ένα αρχετυπικό μοτίβο. Είναι ένας «κύκλος καθόδου και ανόδου», μια ψυχική αλληγορία που διατρέχει τον μύθο του ήρωα, τα αρχαία Ελευσίνια Μυστήρια, τη μοίρα των τραγικών ηρώων, αλλά και τα υπαρξιακά στάδια της θεραπείας και της εσωτερικής μεταμόρφωσης, στο πεδίο της ψυχοθεραπείας.
Στην αρχετυπική σκέψη του Γιουνγκ κάθε ψυχικό γεγονός που έχει βάθος και ένταση ενεργοποιεί αρχετυπικές μορφές. Ενεργοποιεί τα δομικά στοιχεία του συλλογικού ασυνείδητου. Οι σταθμοί του Πάσχα αποκτούν ιδιαίτερη σημασία:
- Η Σταύρωση συμβολίζει την αντιπαράθεση με τη «Σκιά». Με εκείνα τα κομμάτια του εαυτού που απορρίψαμε, τραυματίσαμε ή κρύψαμε. Είναι το σημείο όπου το Εγώ καταρρέει ή θυσιάζεται, καθώς δεν μπορεί πλέον να συνεχίσει όπως είναι.
- Η Κατάβαση στον Άδη είναι το πέρασμα από το συνειδητό στο ασυνείδητο. Είναι η αναμέτρηση με τον πόνο, με την υπαρξιακή μοναξιά, με την απουσία νοήματος. Η ψυχή εισέρχεται στον «κάτω κόσμο» για να αναζητήσει αυτό που έχει χαθεί. Να αναζητήσει το νόημα, την πληρότητα.
- Η Ανάσταση είναι η συμφιλίωση του εαυτού με τη σκιά. Είναι η επιστροφή του ανθρώπου από το βαθύ σκοτάδι με μια αναγεννημένη ταυτότητα, όχι ίδια με την προηγούμενη. Είναι το φως που προέρχεται από τη συνειδητοποίηση, από την ολοκλήρωση του εσωτερικού κύκλου.
Στην αρχετυπική οπτική, η Ανάσταση δεν είναι απλώς «σωτηρία», αλλά ολότητα. Το να γίνεις αυτό που είσαι, μέσα από την εμπειρία του θανάτου και της αναγέννησης.
Στην υπαρξιακή προσέγγιση το κοσμικό δράμα αποτελεί συμβολική αναπαράσταση της ανθρώπινης εμπειρίας του πένθους και της μεταμόρφωσης μέσω του πόνου:
- Η Σταύρωση είναι το σημείο ρήξης, όπου ο άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος με την απώλεια (του άλλου, του εαυτού, του νοήματος). Είναι η εμπειρία της θλίψης, της οδύνης, της απελπισίας. Συχνά, εδώ αναδύονται άλυτα τραύματα, ενοχές, υπαρξιακό άγχος.
- Το Μεγάλο Σάββατο αντιστοιχεί στην ενδιάμεση ζώνη του πένθους: την ψυχική «νάρκωση», το κενό, τη σιωπή. Είναι ο χώρος που δεν έχει ακόμη κατανοηθεί. Δεν είναι όμως παθητικός. Είναι γονιμοποιός. Εδώ ωριμάζει η εσωτερική δυνατότητα για αλλαγή. Είναι ο χώρος όπου σποράται η δυνατότητα μεταμόρφωσης.
- Η Ανάσταση είναι η ψυχική μετακίνηση από την απώλεια προς τη ζωή. Όχι με τη μορφή επιστροφής στο παρελθόν, αλλά με τη μορφή νοηματοδότησης του πόνου. Η ταυτότητα δεν αποκαθίσταται, μετασχηματίζεται. Ο άνθρωπος αναδύεται πιο γνήσιος, πιο ελεύθερος, με βαθύτερη επίγνωση της ζωής.
Το κοσμικό δράμα της Μεγάλης Εβδομάδας λειτουργεί ως μια εσωτερική αλληγορία που καλεί τον καθένα να διασχίσει το δικό του σταυρό, να παραμείνει στο σκοτάδι και να τολμήσει την ανάσταση. Είναι μια πορεία πίστης. Είναι μια πορεία ψυχικής αλήθειας.
Το Πάσχα είναι η γιορτή της Αγάπης, της Ελευθερίας και του Ανήκειν.
